فصل15- نماز مریض

مسئله 298 ◄ 1) اگر شخصی به خاطر علّتی که در نماز یا قبل از آن حادث شده است از قیام عاجز شود، پس وی نماز را نشسته بخواند و در همان حال رکوع و سجود کند.

مسئله 299 ◄ و اگر از سجده و رکوع نیز متعذّر شود، اگر بر نشستن قادر باشد نشسته و با سر به ایماء بخواند.

مسئله 300 ◄ اگر بر رکوع و سجود متعذّر باشد ولی بر قیام قادر باشد باز نیز نشسته ایماء کردن بهتر است.

دلیل:

از عمران بن حصین (رض): مرا علّتی بود و از رسول الله ﷺ در باره ي نمازم پرسیدم؛ ایشان فرمودند: با قیام نماز بخوان اگر بر قیام قادر نشدی پس نشسته بخوان و اگر بر آن نیز قادر نشدی پس به پهلو بخوان. (الاوسط ابن المنذر ذِكْرُ صَلاةِ الْمَرِيضِ مُضْطَجِعًا عَاجِزًا عَنِ الْقِيَامِ وَعَنِ الْجُلُوسِ - سنن الکبری للبیهقی بَابُ صَلاةِ الْمَرِيضِ - بلوغ المرام ج1ص83 - صحیح البخاری ج1ص375 - سن الترمذی ج2ص323)

مسئله 301 ◄و چیزی را برای سجده بر آن بلند کرده نشود (یعنی در حالت ایماء لازم نیست که چیزی را بالا آورده شود تا پیشانی وی به آن بخورد).

دلیل:

از جابر بن عبدالله (رض): همراه رسول الله ﷺ مریضی را عیادت کردیم و دیدیم که وی بالشتی را گذاشته بود و بر آن سجده می کرد. رسول الله ﷺ از آن کار نهی فرمودند و گفتند که اگر توانستی بر زمین سجده کن و اگر نمی توانی پس ایماء کن و سجده ات را پایین تر و پست تر از رکوعت بگردان. (مجمع الزوائد ج2ص347 - مسند ابی یعلی ج3ص345)

مسئله 302  ◄اگر بر نشستن متعذّر باشد (نتواند بنشیند) پس به پهلو خوابیده و در حالی که رو به قبله است ایماء کند.

مسئله 303 ◄ یا اینکه بر پشت و رو به قبله (پاهایش به طرف قبله باشد) خوابانده شود و این بهتر است.

دلیل:

رسول الله ﷺ فرمودند: مریض نماز بخواند ........ اگر نتوانست پس بر پشت بخوابد و به ایماء بخواند. (الهدایه و البنایه ج2ص639 - نصب الرایه کتاب الصلاة باب صلاة المریض الحدیث ثامن و الثلاثون بعد المائة - الحاوی الکبیر فی الفقه الشافعی ج2ص247)

و این عمل از ابن عمر (رض) نیز روایت شده است. (الاوسط ابن المنظر یصلی المریض مستلقیا)

مسئله 304 ◄ ایماء فقط با سر درست است و اگر نتواند سرش را تکان دهد پس نماز تأخیر کرده می شود (هر گاه قدرت یافت نمازهای گذشته اش را نیز بخواند).

دلیل:

زیرا در احادیث نماز مریض فقط به ایماء با سر آمده است و تعیین جانشین برای افعال نماز با قیاس ممتنع است. (الهدایه و البنایه ج2ص642)

مسئله 305 ◄ اگر شخص ایماء کننده در اثناء (داخل) نماز قدرت یافت، نمازش را از اول شروع کند.

دلیل:

از آنجا که اقتداء فرد سالم به کسی که به ایماء نماز می خواند درست نیست همچنین بناء نماز کامل بر ایماء روا نباشد. (الهدایه و البنایه ج2ص645)

بناء نماز یعنی اول نماز را با ایماء و ادامه ی آن را ایستاده ادامه دادن.

مسئله 306 ◄ ولی کسی که نشسته می خواند و رکوع و سجود دارد، بقیّه ي نمازش را (در صورت يافتن قدرت) با قیام ادامه دهد.

دلیل:

زیرا اقتداء شخص سالم به کسی که نشسته می خواند صحیح است، همچنین بناء آن نیز درست می باشد. (الهدایه و البنایه ج2ص645)

مسئله 307 ◄ 2) طریقه ی ادای نماز بر روی کشتی: اگر در کشتی باشد می تواند نشسته بخواند گرچه بدون عذر باشد.

دلیل:

از ابن عباس (رض): کسی که در کشتی نماز می خواند و کسی که برای پوشاندن بدن خود لباس ندارد هر دو نشسته بخوانند. (مصنف عبد الرزّاق ج2ص583)

مسئله 308 ◄ اگر کشتی لنگر انداخته باشد و بسته شده باشد در این صورت اگر در ایستاده خواندن عذر باشد (کشتی تکان بخورد) می تواند نشسته بخواند در غیر این صورت باید ایستاده و با قیام نماز بخواند.

مسئله 309 ◄ 3) اگر شخصی به مدت بیست و چهار ساعت یا کمتر جنون بر وی عارض شد یا اینکه بیهوش شود، نمازهای آن روز را قضاء کند.

دلیل:

عمّار بن یاسر (رض) به مدّت چهار نماز بیهوش شدند و در شب به هوش آمدند و نمازهایش را قضاء کردند. (مصنف ابن ابی شیبه ج2ص170)

مسئله 310 ◄ اگر از بیست و چهار ساعت یک لحظه نیز بگذرد، نمازهایی که در آن حالت گذشته را قضاء نکند. 

دلیل:

ابن عمر (رض) به مدّت یک شبانه روز بیهوش شدند و نمازهای آن مدّت را قضاء نکردند. (سنن الدار قطنی ج2ص69)