انواع وطن

مسئله 312 ◄ 2) انواع وطن:

1- وطن اصلي: وطني كه شخص همراه با خانواده ي خود در آنجا زندگي مي كند. (بدائع الصنائع ج1ص145)

2- وطن اقامت: مكاني كه شخص نیّت اقامت مي كند كه در آنجا چند مدت بماند. (بدائع الصنائع ج1ص145)

مسئله 313 ◄ احكام آن: بر اين شخص (کسی که در وطن اقامت است) واجب است كه نمازهاي فرض چهار ركعتي را قصر كند (دو ركعت بخواند).

دليل:

ابن عمر (رض) مي گفتند: در سفر رسول الله ﷺ و ابوبكر (رض) و عمر (رض) را همراهي كردم؛ آن ها هيچ گاه (فرض چهار ركعتي را) از دو ركعت بيشتر نمي خواندند. (صحیح بخاری ج1ص371)

رسول الله ﷺ فرمودند: نماز مسافر دو ركعت مي باشد؛ هر كس سنّت را ترک كند همانا وي كافر شده است. (جامع المسانید و المراسیل ج5ص100 - عمده القاری ج7ص118)

أَبي الكَنُودِ: از ابن عمر (رض) از نماز مسافر پرسيدم؛ وي گفتند: دو ركعت است و از آسمان نازل شده است (دو ركعت بودن آن وحي است)؛ پس هر كس خواست آن را رد كند. (يعني چه كسي جرأت ردّ وحي را دارد). (مجمع الزوائد ج2ص357)

سير وسط: به سير با پاي پياده گفته مي شود و همچنين به وسيله ي شتر طي كرده مي شود و در دريا؛ آن سيري كه وقتي كه باد معتدل است به وسيله ی كشتي طي مي شود.

مسئله 314 ◄ و در كوهستان سير وسطي كه لائق كوهستان است (يعني سيري كه در كوهستان به آن سير وسط گويند).

مسئله 315 ◄ مسافر بايد تا وقتي كه به خانه برگردد قصر كند يا اينكه به مدت پانزده روز در يك مكان (شهر يا روستا)، نیّت اقامت كند.

دليل:

ابن عمر (رض) وقتي قصد اقامت در يك مکان را به مدت پانزده روز مي كردند نمازشان را كامل مي خواندند. (نصب الرایه کتاب الصلاه باب صلاه المسافر - عمده القاری ج7ص114 - مصنف ابن ابی شیبه ج2ص343)

رسول الله ﷺ: همانا الله ﷻ از مسافر نصف نماز و نصف روزه را برداشته است. (نصف روزه يعني نصف ماه و آن پانزده روز است). (کنز العمال ج1ص1460 - سنن النسائي الصغري ج4ص491)

مسئله 316 ◄ و در دار حرب (سرزمين دشمن) و يا دار بغي (سرزميني كه بر عليه دولت مسلمان شورش كرده باشد) اگر مسلمانان آن ها را محاصره كرده باشند، در اين صورت با نیّت اقامت نیز مقيم محسوب نمي شوند و نماز آن ها به قصر خواهد بود.

دليل:

از أبي جمرة نصر بن عمران: از ابن عباس (رض) پرسيدم و گفتم كه ما در خراسان مدت زيادي خواهيم ماند (در جنگ خراسان)؛ نماز را چگونه بخوانيم؟ وي جواب دادند كه قصر كنيد گرچه ده سال نیز بمانيد. (نصب الرایه کتاب الصلاه باب صلاه المسافر - مصنف ابن ابی شیبه ج2ص341 - الاوسط ابن المنذر ذِكْرُ حَدِّ الْمُقَامِ الَّذِي يَجِبُ عَلَى الْمُسَافِرِ بِهِ إِتْمَامُ الصَّلاةِ)

از جابر بن عبدالله (رض): رسول الله ﷺ در تبوك (جنگ تبوك) بيست روز ماندند و در اين مدت قصر مي كردند. (مسند امام احمد ج4ص220 - سنن ابی داود ج4ص102 - صحیح ابن حبان ج3ص398 - سن الکبری للبیهقی ج4ص355)

مسئله 317 ◄ اگر چادرنشين در يك مكان از صحراي دار اسلام نیّت اقامت كند، وي نیز مقيم محسوب مي شود و نماز را كامل بخواند.

مسئله 318 ◄ اگر شخصي در يك شهر (یا روستا) [غير از شهر یا روستای خود]، بدون اينكه قصد ماندن داشته باشد ماندن وي طولاني شود (هر چقدر كه باشد)، وي نمازش را به قصر بخواند.

مسئله 319 ◄ اگر مسافر نماز قصر خود را چهار ركعت بخواند در اين صورت اگر در وسط (بعد از ركعت دوم) نشسته باشد نماز وي صحيح خواهد بود ولي بخاطر ترك واجب (دو ركعت خواندن واجب است) گناهكار مي شود.

دليل:

زيرا فرض وي دو ركعت است و با نشستن بعد از ركعت دوم فرض قعده نیز اداء شد؛ پس نماز وي تمام است. (مجمع الانهر ج1ص160 - درر الحكام شرح غرر الحكام کتاب الصلاه باب المسافر)

مسئله 320 ◄ و اگر در وسط ننشسته باشد نماز فرض وي باطل و بايد دوباره بخواند.

دليل:

زيرا قعده ی اوّل را که فرض بود ترك كرد و نفل را با فرض قبل از تمام شدن فرضش متداخل (قاطی) كرد و با اين كار فرض وي نفل شد. (پس فرضش را اداء نكرده است). (مجمع الانهر ج1ص160 - البحر الرائق ج2ص138)

مسئله 321 ◄ اگر مسافري در نماز اداء (فرض وقت) به مقيم اقتداء كند، پس نمازش را كامل بخواند (يعني چهار ركعت).

دليل:

زيرا نماز وي به تبعيّت از امام چهار ركعت مي گردد. (الهدایه و البنایه ج3ص24 - البحر الرائق ج2ص138)

مسئله 322 ◄ 3) اگر نماز مسافر قضاء شود وي نمي تواند براي خواندن قضاي خود به مقيم اقتداء كند.

دليل:

 زيرا نماز وي بخاطر تمام شدن سبب واجب کننده ی نماز ديگر تغيير نمي كند؛ پس در صورت اقتداء به مقيم در حقّ قرائت يا قعده نفل گذار محسوب می شود كه اين با نماز وي متناقض است؛ زيرا کسی که فرض می خواند نمي تواند به کسی که نفل می خواند اقتداء كند). (الهدایه و البنایه ج3ص26 - البحر الرائق ج2ص138 - مراقی الفلاح ج1ص156 – الدر المختار ج1ص590) 

سبب واجب شدن نماز «وقت» است و هر گاه نماز قضا شود، پس آخرین جزء وقت آن نماز سبب واجب شدن نماز است و بعد از آن تغییر نمی کند و نماز مسافر که قضا شود همان نماز مسافر یعنی به قصر است. 

مسئله 323 ◄ اگر امام مسافر باشد و مقيم به وي اقتداء كند، در اين صورت امام به قصر بخواند و مقيم ادامه ي نمازش را فُرادی (تنهایی) بخواند و امام به مردم اعلام كند كه من مسافر هستم و شما نماز خود را تكميل كنيد.

دليل:

زيرا مقتدي بر خود لازم گرداند که در دو ركعت موافقت کند. (الهدایه و البنایه ج3ص27 - البحر الرائق ج2ص138 - حاشیه الطحطاوی ج1ص228 - مجمع الانهر ج1ص160)

رسول الله ﷺ در مكّه دو ركعت خواندند و به مردم گفتند كه شما نماز خود را كامل بخوانيد؛ زيرا ما مسافر هستيم. (مسند الطیالسی ج1ص451 - معجم الطبرانی الکبیر ج18ص209)

مسئله 324 ◄ 4) اگر شخصي از وطن خود كوچ كند، پس وطن اصلي وي همان جائي است كه كوچ كرده و وطن قبلي وي ديگر برايش وطن اصلي محسوب نمي شود و اگر به شهر سابق خود بر گردد، قصر كند.

دليل:

رسول الله ﷺ بعد از هجرت وقتي به مكّه آمدند خودشان را از مسافرين به حساب آوردند. (الهدایه و البنایه ج3ص30 - بدائع الصنائع ج1ص145)

مسئله 325 ◄ بحث قصر وقتي پيش مي آيد كه بين وطن حال وي و وطن سابق وي مسافت سفر باشد و اگر نیز نباشد وقتي پيش مي آيد كه وي قصد مسافت سفر داشته و گذرش به وطن سابقش بيفتد.

مسئله 326 ◄ در برگشت از مسافرت وطن اصلي باطل نمي شود؛ يعني وقتي به وطنش برگشت، بدون نیّت نیز مقيم مي شود.

مسئله 327 ◄ اگر شخصي در يك شهر نيّت اقامت كند و بعد به مسافرت رود، پس نیّت اقامت وي باطل است (يعني وقتي از مسافرت به وطن اقامت برگردد با نیّت قبلي مقيم محسوب نمي شود).

دليل:

اگر نیّت اقامت در دو موضع را براي اقامت معتبر بدانيم، اين عمل مستلزم اين است كه در مواضع بيشتر نیز معتبر باشد و اين كار ممتنع است؛ پس نیّت اقامت در يك موضع معتبر است مگر اينكه شخصي نیّت كند كه شب را در يك مكان باشد و در روز به غير آن نیز برود كه اين نیّت وي براي اقامت صحيح است؛ زيرا نیّت معتبر در اينجا همان گذراندن شب می باشد. (الهدایه و البنایه ج3ص32)

انشاء سفر: يعني خارج شدن از بيوت وطنش با قصد رسيدن به مكاني كه فاصله ي آن به اندازه ی مدت سفر باشد. (العنایه شرح الهدایه ج2ص379 شامله جدید)

مسئله 328 ◄ و اگر آن شخص به وطن اصلي برگردد، نیّت اقامت وي باطل است (با برگشتن به وطن اقامت، با نیّت قبلي مقيم نخواهد شد).