مطلب خمس:

مسئله 80◄ اگر شخصي معدن طلا يا مانند آن را در زمين هاي خراجي يا عشري پيدا كند، پس از آن خمس (يك پنجم آن معدن) واجب مي شود و الباقي آن اگر زمين مالك نداشته باشد، به شخص مي رسد.

دليل:

رسول الله ﷺ: .... در معدن خمس واجب است. (المعجم الكبير للطبراني ج17ص14 - صحيح ابن خزيمة ج4ص46 - السنن الصغري للبيهقي ج1ص374 - المستدرك علي الصحيحين ج5ص484).

مردي گنجي پيدا كرد و پيش حضرت علي (رض) برد و حضرت علي (رض) نيز خمس آن را گرفتند و باقي آن را به يابنده دادند و به رسول الله ﷺ خبر دادند و رسول الله ﷺ آن را تأييد كردند. (نصب الراية ج2ص382).

مسئله 81◄ و اگر در ملك كسي باشد، باقي آن به مالك زمين مي رسد.

دليل:

زيرا صاحب زمين، صاحب ظاهر و باطن آن مي باشد. (شرح الياس ج1ص274).

مسئله 82◄ اگر در حياط خود شخص معدن يافت شود، پس در آن هيچ چيز واجب نيست و كل آن متعلق خود شخص خواهد بود.

دليل:

همچنان كه براي حياط شخص عشر و خراج نيست، پس خمس نيز واجب نيست. (الهداية البنايه ج3ص408 - البحر الرائق ج2ص253).

مسئله 83◄ اگر در زمين متعلق به خودش يافت شود پس در اين مسئله در يك روايت آمده است كه خمس واجب نيست.

دليل:

زيرا معدن از اجزاء زمين مي باشد و همچنان كه در اجزاء ديگر زمين خمس نيست پس در اين جزء نيز خمس نيست. (البحر الرائق ج6ص36).

مسئله 84◄ و در روايتي ديگر آمده است كه در آن خمس واجب است.

دليل:

همچنان كه در زمين عشر يا خراج واجب مي شود پس خمس نيز واجب مي شود. (الهداية البنايه ج3ص408 - البحر الرائق ج2ص253).

مسئله 85◄ در مرواريد و عنبر و فيروزه اي كه در كوه يافت مي شود خمس واجب نيست.

دليل:

عكرمه (رض): در مرواريد و زمرّد زكات نيست مگر اينكه براي تجارت باشد. (مصنف ابن ابي شيبة ج3ص143 - الدراية في تخريج أحاديث الهداية ج1ص262 - نصب الراية ج4ص247).

مسئله 86◄ اگر گنج (دفينه) يافت شود، پس اگر در آن شيء يافته شده علامت اسلام باشد حكم آن حكم لقطه مي باشد.

لقطه: اشيائي كه شخصي گم كند و ديگري آن را بيابد مانند پول و غير آن.

مسئله 87◄ اگر در آن علامت كفر باشد پس از آن خمس واجب مي شود و الباقي آن اگر زمين غير مملوك باشد، به يابنده مي رسد.

مسئله 88◄ اگر در زمين مملوك كسي يافت شود، در اين صورت به اولين مالك آن زمين به هنگام فتح آن سرزمين مي رسد.

دليل:

رسول الله ﷺ: اگر آن را (شيء را) در منطقه ي مسكوني يا در بيراهه پيدا كني پس  بشناسان و اعلام كن (حكم لقطه را دارد) و اگر در خرابه ي جاهلي بيابي، پس در آن (گنج)  و ركاز (اشیاء قیمتی که به طور طبیعی یافت می شود) خمس واجب است. (مسند حميدي ج2ص214 - المستدرك علي الصحيحين ج5ص484 - كنزالعمال ج15ص184 - نصب الراية ج2ص381)

مسئله 89◄ اگر شخصي در دارحرب (سرزمين كفر) گنج يا معدن بيابد، كل آن به مستأمن (كسي که با اجازه ي آن كشور وارد آن كشور شده است) مي رسد. (و خمس در آن واجب نيست).

دليل:

زيرا آن شيء متعلق به كسي نبوده و مانند آن است كه دزدي كرده باشد و در اموال دزدي خمس نيست. (الهداية و البناية ج3ص412 - العناية شرح الهداية ج3ص156).

مسئله 90◄ اگر در حياط كسي (حربي) بيابد، بايد آن را به مالكش برگرداند.

دليل:

زيرا اگر آن را بردارد خيانت كرده است و رسول الله ﷺ فرموده است: براي هر خائني در روز قيامت پرچميست كه با آن خيانتكار بودن وي شناخته مي شود. (البناية ج3ص411 - المستدرك علي الصحيحين ج6ص232 - شعب الايمان ج7ص379 - كنزالعمال ج3ص517 - مسند الشاشي ج2ص66).

مسئله 91◄ اگر متاعي (کالایی) را در دار حرب و در مكاني غير مملوك بيابد خمس واجب مي شود و الباقي به يابنده تعلق مي گيرد.