کتاب صوم

مسئله 1◄ تعریف صوم (روزه): باز داشتن خود از خوردن و آشامیدن و جماع، همراه با نیت روزه، از صبح صادق تا غروب آفتاب. (بدایع الصنایع ج2ص75).

دلیل:

ترجمه ی آیه: آمیزش جنسی با همسرانتان، در شبِ روزهایی که روزه میگیرید، حلال است. آن ها لباس شما هستند؛ و شما لباس آن ها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند میدانست که شما به خود خیانت میکردید(و این کارِ ممنوع را انجام میدادید)؛  پس توبه شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آن ها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید صبح از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداختهاید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند این چنین آیات خود را برای مردم روشن میسازد، باشد که پرهیزکار گردند! [سوره ی البقرة آیة 187] 

مسئله 2◄ اگر کسی بخواهد روزه ی ماه رمضان را بگیرد، از شب یعنی باید قبل از فجر صادق نیت روزه گرفتن نماید. 

مسئله 3◄ اگر تا قبل از نصف النهار شرعی نیت کند، روزه اش صحیح است.

نصف النهار شرعی (نیم روز): نهار (روز) شرعی از صبح صادق است تا غروب آفتاب؛ پس نصف النهار همان چاشتگاه خواهد بود. (الهدایه ج1ص116 - الاختيار لتعليل المختار ج1ص127 - تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق ج1ص315 - الجوهرة النیرة ج1ص136).

فرض کنید فجر صادق ساعت پنج صبح طلوع کند و غروب آفتاب ساعت پنج بعد از ظهر باشد، پس نصف النهار آن ساعت 11 خواهد بود.

مسئله 4◄ طریقه ی نیت روزه ی ماه رمضان: 1- نیت روزه ی ماه رمضان کند. 2- نیت مطلق روزه کند؛ یعنی فقط نیت می کند که امروز روزه است و تعیین نمی کند چه نوع روزه ای. 3- نیت روزه ی نفل کند. 4- نیت روزه ی قضاء کند. 5- نیت روزه ی نذر نماید. با هر یک از نیت های فوق، روزه از فرض رمضان واقع می شود.

مسئله 5◄ انواع روزه: 1- روزه ی فرض. 2- روزه ی قضاء. 3- روزه ی نفل. 4- روزه ی کفاره. 5- روزه ی نذر.

دلیل:

زیرا روزه ی ماه رمضان برای گرفتن روزه ی فرض از طرف شرع تعیین شده است. (الهدایه ج1ص117).

پس در ماه رمضان، نیت شخص معتبر نیست بلکه گفته ی شرع معتبر است برای کسانی غیر از مریض و مسافر.

و از حضرت علی (رض) و حضرت عايشه (رض) روایت شده است که یوم الشک را روزه می گرفته اند و این روزه قطعاً به نیت نفل بوده است. (المبسوط للسرخسی ج3ص60 - بدایع الصنایع ج2ص78 - البنایة ج4ص21 - نصب الرایة ج2ص441).

مسئله 6◄ در همه ی این طریقه های نیت در ماه رمضان، باز روزه اش از روزه ی فرض وی محسوب می شود مگر اینکه روزه دار مسافر یا مریض باشد که در این صورت از آنچه که نیت کرده است واقع خواهد شد نه از فرض رمضان. مثلاً اگر کسی در ماه رمضان نیت روزه ی نفل بکند، از فرض وی محسوب می شود مگر در مورد مسافر و مریض که نیت وی به هر چه باشد، همان واقع می شود.

مسئله 7◄ روزه ی نفل، با نیت کردن روزه ی نفل و نیت روزه ی مطلق اداء می شود. و برای نیت کردن تا نصف النهار شرعی وقت دارد.

دلیل: از حضرت عايشه (رض): روزي رسول الله ﷺ بر ما وارد شدند و پرسیدند: آیا چیزی برای خوردن دارید؟ گفتیم: خیر. ایشان فرمودند: پس من امروز روزه هستم. (سنن ابی داود ج2ص329 - سنن النسائی ج4ص195 - مصنف عبدالرزاق ج4ص276 - المعجم الاوسط ج7ص233).

مسئله 8◄ همچنین است نیت نذر معین.

مسئله 9◄ و این دو روزه (نفل و نذر معین) با نیت واجبی غیر این دو اداء نمی شوند.

مسئله 10◄ برای روزه ی قضاء و کفارت و نذر، مطلق نیت کردن قبل از فجر صادق لازم و واجب است و همچنین تعیین اینکه چه نوع روزه ای می خواهد بگیرد نیز واجب است.

مسئله 11◄ روزه ی یوم الشک برای خواص و برای کسی که عادت دارد روز معینی را روزه بگیرد و با یوم الشک موافق آمده باشد بهتر است.

مثلاً شخصی هر دوشنبه را روزه است و اتفاقا روزه یوم الشک هم روز دوشنبه می شود پس بر وی روزه گرفتن بهتر است.

خواص: کسانی که می دانند باید روز یوم الشک را به نیت نفل گرفته شود و می دانند که اگر هلال رؤیت نشود از فرضشان نخواهد بود.

و غیر این اشخاص تا نصف النهار، از ممنوعات روزه خود را نگه دارند و بعد از نصف النهار اگر رؤیت هلال رمضان ثابت نشد، اعمال منافی روزه انجام دهند.

دلیل :

رسول الله ﷺ: کسی از شما یک یا دو روز قبل از ماه رمضان روزه نگیرد مگر کسی باشد که آن روز با روزه ی عادتی وی موافق آمده باشد. (صحیح البخاری ج3ص28 - صحیح مسلم ج2ص762 - سنن ابن ماجه ج1ص528 - مسند احمد ج13ص191). (در این صورت بر آن کس اشکالی وارد نیست.)

توضیح اینکه مثلاً کسی در هر پنجشنبه عادت دارد که روزه باشد و اتفاقاً یوم الشک نیز روز پنجشنبه باشد، پس بر وی اشکالی ندارد که روزه بگیرد.

اهمیت این فرمایش حضرت رسول الله ﷺ در این زمانه به خوبی آشکار شده است؛ زیرا کسانی که در این زمانه روزه ی یوم الشک (یا به عنوان پیشواز) را می گیرند آن را از فرضشان حساب کرده و در اواخر رمضان مدعی می شوند که سی روز آن ها تمام شده و اقدام به افطار می کنند که این عمل فسادی عظیم در دین است. توفیق ملت مسلمان و همچنین علماء را از الله تعالی مسئلت دارم.

مسئله 12◄ در یوم الشک، نیت کردن برای روزه ی واجب مکروه است؛ یعنی اینکه بگوید: روزه ی رمضان را می گیرم.

مسئله 13◄ اگر نیت کند که اگر فردا از رمضان باشد من روزه ام و اگر از رمضان نباشد روزه نیستم، روزه ی وی صحیح نیست.

دلیل:

از حضرت علی (رض) و حضرت عايشه (رض) روایت شده است که یوم الشک را با نیت نفل روزه می گرفته اند. (المبسوط للسرخسی ج3ص60 - بدایع الصنایع ج2ص78 - البنایة ج4ص21 - نصب الرایة ج2ص441).

مسئله 14◄ اگر در آن روز چنین نیت کند که اگر فردا از رمضان باشد من روزه ی رمضان گرفته ام و اگر رمضان نباشد من روزه ی قضاء گرفته ام؛ اگر با این نیت روزه بگیرد و رمضان بودن آن روز ثابت شود، از روزه ی رمضانش محسوب خواهد شد و الّا روزه ی وی نفل محسوب می شود نه از روزه ی قضاء یا روزه ای دیگر.

مسئله 15◄ اگر کسی به تنهائی هلال رمضان یا هلال شوال را ببیند (هر چند رویت وی مردود شمرده شود)، در هر دو صورت روزه بگیرد و حق افطار ندارد و اگر افطار کند باید قضای آن را بجای آورد ولی کفاره ندارد.

دلیل:

زیرا رسول الله ﷺ فرموده اند که رمضان را با دیدن هلال رمضان شروع به روزه گرفتن کنید و افطار را نیز با دیدن هلال شوال آغاز کنید و آن شخص هلال را دیده است ولی در دیدن وی با مردود اعلام شدن از طرف قاضی شبهه ای وارد شد. از این جهت بر وی کفاره نیست ولی بر وی لازم است که روزه بگیرد. (صحیح البخاری ج3ص27 - صحیح مسلم ج2ص762 - سنن الترمذی ج3ص59 - هدایه ج1ص118).

مسئله 16◄ در رویت هلال رمضان، اگر هوا ابری باشد، قول یک نفر عادل را که می گوید هلال را دیده است قبول کرده می شود (چه مرد باشد چه زن باشد).

دلیل:

از ابن عمر (رض): به رسول الله ﷺ خبر دادم که هلال رمضان را دیدم، پس رسول الله ﷺ روزه گرفتند و به مردم امر کردند که روزه بگیرند. (سنن ابی داود ج2ص302 - نصب الرایه ج2ص436).

مسئله 17◄ برای فطر در روز ابری شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن لازم است و همچنین لفظ شهادت نیز شرط است؛ یعنی بگوید که من شهادت می دهم که هلال شوال را دیدم و همچنین عدالت شاهد نیز شرط است.

دلیل:

 در زمان حضرت رسول الله ﷺ مردم در باره ی رویت و عدم رویت هلال شوال اختلاف کردند و در این هنگام دو بادیه نشین پیش رسول الله ﷺ شهادت دادند که هلال شوال را دیده اند و حضرت ﷺ قبول کرده و افطار کردند و به آن امر کردند. (سنن ابی داود ج2ص301 - سنن الدار قطنی ج3ص123 - السنن الصغری للبیهقی ج2ص91 - نیل الاوطار ج4ص223 - مرعاة المفاتیح ج6ص450).

مسئله 18◄ برای اثبات هلال رمضان و یا هلال شوال در هوای صاف و غیر ابری، شهادت جمع عظیم شرط است.

دلیل:

 زیرا در روزی که هوا صاف و مردم در تلاش برای دیدن هلال ماه می باشند، اگر عده ی کمی بگویند که هلال را دیده اند و بقیه نبینند، در اینجا احتمال غلط و اشتباه آن شخص مدعی رویت بیشتر خواهد بود. (مراقی الفلاح ج1ص243 - مجمع الانهر ج1ص236 - رد المختار ج2ص388).

اشتراط رؤیت توسط جمعیت بسیار در این زمان بسیار به جا و حاجت به آن محسوس می باشد؛ زیرا عده ای پیدا شده اند که برای اینکه فتوای آخوند خود را صحیح جلوه دهند، به هر کاری تن می دهند و حتی شهادت دروغ نیز می دهند؛ پس در این زمان پر واضح است که باید جماعت رؤیت کنندگان آن مقداری باید باشند که اتفاق و اجتماع آنان بر شهادت دروغ غیر ممکن باشد.

مسئله 19◄ اگر رمضان را با قول دو شخص عادل شروع کرده باشند و سی روز کامل شده باشد، پس افطار حلال است ولی اگر رمضان را با قول یک نفر عادل شروع کرده باشند و به حساب آن سی روز کامل شده باشد، افطار حلال نبوده بلکه با رؤیت افطار کنند.

دلیل:

زیرا فطر با خبر یک فرد ثابت نمی شود. همچنین است اگر با قول یک فرد، سی روز روزه بگیرند. (الهدایه ج1ص119 - تبیین الحقائق ج1ص320).

مسئله 20◄ شرایط رؤیت هلال ماه ذی الحجه برای عید قربان نیز مانند بحث رویت هلال شوال (عید فطر) می باشد. (الهدایه ج1ص119 - تبیین الحقائق ج1ص321 - ملتقی الابحر ج1ص258 - البحر الرائق ج2ص290).

دلیل:

زیرا در اثبات این هلال، نفع بندگان الله ﷻ می باشد؛ یعنی خوردن از گوشت قربانی. (الجوهره النیره ج1ص145 - الهدایه ج1ص119 - حاشیه الطحطاوی ج1ص654).