فصل جنایات در حج:

انواع جنایاتی که با انجام آن، بر گردن حاج دم (گوسفند) واجب می شود:

جنایت: عملی که خلاف مشروع باشد؛ مثلاً امری را انجام ندهد و یا عملی نهی شده را انجام دهد.

مسئله 170◄ 1- اگر عضوی از بدن خودش را خوشبو کند.

مسئله 171◄ 2- اگر عضوی را کِرِم یا روغن بمالد.

مسئله 172◄ 3- لباس دوخته شده را یک روز کامل بپوشد.

مسئله 173◄ 4- اگر سرش را یک روز کامل بپوشاند.

مسئله 174◄ 5- اگر یک چهارم و یا بیشتر سرش را بتراشد.

مسئله 175◄ 6- اگر موی یک عضو را بتراشد.

مسئله 176◄ 7- اگر ناخن های یک دست یا یک پا را بگیرد.

مسئله 177◄ 8- اگر تمام ناخن هایش را در یک مجلس بگیرد.

مسئله 178◄ 9- اگر طواف فرضش (طواف زیارت) را بدون وضوء انجام دهد.

مسئله 179◄ 10- اگر طوافی غیر از طواف زیارت را بدون غسل انجام دهد.

مسئله 180◄ 11- اگر قبل از امام از عرفات برگردد و از حدود عرفات خارج شود.

مسئله 181◄ 12- اگر واجبی را ترک کند.

مسئله 182◄ 13- اگر اکثر واجب را ترک کند (مثلاً سعی بین صفا و مروه را کلاً ترک کند و انجام ندهد و یا اکثر آن را ترک کند).

مسئله 183◄ 14- نسکی (عمل) را از دیگر نسک تأخیر کند. (مثلاً قبل از رمی روز عرفه، سرش را بتراشد و در حجِّ قِران قبل از رمی ذبح کند....)

مسئله 184◄ 15- اگر طواف فرضش را از روزهای عید قربان تأخیر کند.

مسئله 185◄ 16- اگر در سه دور یا کمتر از سه دور طواف فرضش را ترک کند.

مسئله 186◄ اگر اکثر طواف فرض را ترک کند، برای همیشه محرم باقی می ماند و حق خروج از احرام را ندارد تا وقتی که فرضش را انجام دهد.

دلائل:

رسول الله ﷺ از این اعمال نهی فرموده اند: 1- از پوشیدن لباس دوخته شده. 2- از پوشیدن عمامه. 3- از پوشیدن کفش (هر نوع کفشی که پا را کاملاً بپوشاند) ولی می تواند دمپائی یا مانند آن که استخوان بر آمده روی پا را نمی پوشاند، استفاده کند. 4- از پوشیدن لباسی که با مواد خوشبو رنگ شده باشد (اگر بوی خوش آن رفته باشد اشکالی ندارد). (صحیح البخاری ج4ص480 – مسند امام احمد ج12ص268 - سنن النسائی ج2ص336).

و متراشيد سرهاى خود را. [سوره ی بقره آیه ی 196]

رسول الله ﷺ: بدن خود را به هنگام محرم بودن خوشبو نکن و حناء استفاده نکن. (المعجم الکبیر للطبرانی ج23ص418 - معرفه السنن و الاثار ج7ص168 - نصب الرایه ج3ص124 - مجمع الزوائد ج3ص218).

از ابن عباس (رض): هر کس نسکی را تقدیم یا تأخیر کند پس بر وی دم واجب است. (مصنف ابن ابی شیبه ج3ص362 - شرح مشکل الاثار ج15ص288).

مسئله 187◄ اگر طواف فرضش را در حالت جنابت انجام دهد، پس بدنه واجب می شود. [بدنه: شتر]

در جنایات مذکور در ذیل، صدقه دادن به اندازه ی «نصف صاع» واجب می شود (تقریباً دو کیلو گندم و یا معادل آن):

مسئله 188◄ 1- اگر از جنایات ذکر شده جنایتی کمتر انجام دهد. (مثلاً سرش را کمتر از یک روز بپوشاند). 

مسئله 189◄ 2- اگر طواف غیر فرض را بدون وضوء انجام دهد. 

مسئله 190◄ 3- اگر کمی از واجب را ترک کند.

مسئله 191◄ 4- اگر سر کسی دیگر را بتراشد. 

مسئله 192◄ اگر بخاطر عذری از شیء خوشبو استفاده کند و یا بخاطر عذری سرش را بتراشد، پس بر وی واجب است که یکی از این سه عمل را انجام دهد: 1- ذبح گوسفند. 2- سه صاع گندم به شش نفر فقیر صدقه دهد و یا 3- سه روز روزه بگیرد.

 رسول الله ﷺ به کسی که از روی عذر سرش را تراشیده بود امر فرمودند تا اینکه گوسفندی قربانی کند و یا سه روز روزه بگیرد و یا به شش مسکین طعام دهد.  (صحیح البخاری ج3ص10 - سنن ابی داود ج2ص172 – مسند امام احمد ج30ص46).

مسئله 193◄ اگر حاجی قبل از وقوف عرفه با همسرش نزدیکی کند، حج وی باطل می شود و بر وی لازم است که حجش را ادامه دهد و دم ذبح کند و سال دیگر آن را قضاء کند. لازم نیست که در موقع قضاء حج از همسرش جدا نگه داشته شود.

مسئله 194◄ اگر بعد از وقوف عرفه این جنایت (نزدیکی با همسر) را انجام دهد، پس بر وی بدنه واجب می شود.

دلیل:

از رسول الله ﷺ پرسیده شد که اگر کسی تمام اعمال حجش را انجام داده باشد و فقط طواف فرضش باقی باشد و قبل از این طواف با همسرش مقاربت کند حکم آن چیست؟ حضرت ﷺ جواب دادند: شتری قربانی کند. (موطا مالک روایت محمد بن حسن ج1ص172).

همچنین از ابن عباس (رض) نیز چنین حکمی مروی است. ( نصب الرایه ج3ص127 - الاثار لابی یوسف ج1ص118 - مسند ابن الجعد ج1ص96 - السنن الصغری للبیهقی ج2ص160).

مسئله 195◄ اگر بعد از تراشیدن سرش این جنایت (نزدیکی با همسر) را انجام دهد، پس بر وی دم (ذبح گوسفند) واجب می شود.

دلیل:

زیرا احرام وی در حق نزدیکی به زن باقی است و دیگر ممنوعیات حج بر طرف شده است، پس بر وی گوسفند واجب است. (الهدایه ج1ص161 - اللباب فی شرح الکتاب ج1ص206 - الجوهره النیره ج1ص170).

 یعنی ممنوعیت های حج کم شده و فقط حرمت نزدیکی باقی مانده است پس با گوسفند جبران می شود.

مسئله 196◄ اگر محرمی صیدی را بکشد و یا اینکه صید را به قاتل نشان دهد، پس بر وی واجب است که جزای آن را بپردازد و قیمت آن را دو شخص عادل در مکان وقوع جنایت یا مکانی نزدیک آن تعیین می کنند و با قیمت آن هدی خریده و در مکه ذبح کند و یا طعام خریده به فقراء بدهد؛ مانند صدقه ی فطر -یعنی نصف صاع به هر مسکین- و یا به جای هر نصف صاع گندم، یک روز روزه بگیرد.

مسئله 197◄ اگر در آخر، چیزی کمتر از قیمت نصف صاع بماند، وی می تواند همان باقی مانده را صدقه دهد و یا به جای آن یک روز روزه بگیرد؛ یعنی اگر از کفارت صیدی که کشته است بخواهد برای مساکین طعام دهد پس برای هر مسکین باید به مقدار فطریه بدهد.

در این صورت اگر قیمت صید طوری باشد که مقداری از قیمت به نیم صاع نرسد، پس وی در مورد این پول کم مخیّر است که همان مقدار باقی مانده را صدقه دهد و یا اینکه نصف صاع را بدهد.

دلیل:

ترجمه ی آیه: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! در حال احرام شكار نكنيد، و هر كس از شما عمداً آن را به قتل برساند، بايد كفاره‏اى معادل آن از چهارپايان بدهد، كفاره‏اى كه دو نفر عادل از شما، معادل بودن آن را تصديق كنند و به صورت قربانى به (حريم) كعبه برسد يا (به جاى قربانى) اطعام مستمندان كند يا معادل آن روزه بگيرد تا كيفر كار خود را بچشد. خداوند گذشته را عفو كرده ولى هر كس تكرار كند، خدا از او انتقام مى‏گيرد و خداوند توانا و صاحب انتقام است. [سوره ی مائده آیه 95]

 فردی به نام ابی قتاده (رض) همراه کاروانی بود و همه به غیر از ابی قتاده (رض) احرام بسته بودند. در بین راه ابی قتاده (رض) صیدی شکار کرد و صحابه (رض) گفتند که ما از گوشت صید نمی خوریم و به نزد رسول الله ﷺ آمدند و حضرت ﷺ فرمودند: اگر محرم اشاره یا کمک نکرده باشد، می تواند بخورد. (صحیح البخاری ج3ص13 - صحیح مسلم ج2ص853 - السنن الکبری للبیهقی ج5ص309).

مسئله 198◄ اگر نقص و عیبی به صید برساند، قیمت نقصان بر وی واجب می شود.

مسئله 199◄ اگر نقص آنچنان باشد که صید دیگر نتواند خود را از دشمن محافظت کند، قیمت آن صید واجب می شود.

دلیل:

زیرا با این کار، مانع محافظت صید از خود شده است. (الهدایه ج1ص167 - تبیین الحقائق ج2ص66 - الجوهرة النیرة ج1ص174 - مجمع الانهر ج1ص297).

مسئله 200◄ اگر تخم پرنده ای را بشکند، قیمت آن واجب می شود.

دلیل:

از رسول الله ﷺ: در شکستن تخم صید، قیمت آن واجب است. (سنن ابن ماجه ج2ص1031 - مصنف عبدالرزاق ج 4ص423 - المعجم الاوسط ج6ص234 - سنن الدارقطنی ج3ص280 - السنن الکبری للبیهقی ج5ص339 - معرفة السنن و الاثار ج7ص466).

رسول الله ﷺ: در شکستن تخم صید، یک روز روزه گرفتن واجب است. (سنن الدارقطنی ج3ص279).

از ابن عباس (رض): اگر دو تخم از تخم های صید را بشکند یک درهم بر گردن وی واجب است و اگر یکی را بشکند نصف درهم واجب است. (مصنف ابن ابی شیبه ج3ص389).

مسئله 201◄ اگر کسی صید حرم را بدوشد، قیمت شیر آن واجب می شود.

دلیل:

زیرا شیر جزوی از اجزاء صید می باشد. (بدائع الصنائع ج1ص203 - الهدیه ج1ص168 - الجوهره النیره ج1ص175).

مسئله 202◄ اگر کسی گیاه و علف حرم را بچیند، قیمت آن واجب می شود.

مسئله 203◄ اگر فردی غیر محرم صید حرم را ذبح کند، قیمت صید واجب می شود.

مسئله 204◄ اگر علف یا گیاه متعلق به شخصی باشد و خشکیده باشد و همچنین گیاهی باشد که مردم آن را کاشته باشند، در این موارد ضمان برای حق شرع واجب نیست. (جنایت محسوب نمی شود و اگر مالک طلب ضمان کند، باید قیمت آن را بدهد). 

مسئله 205◄ به غیر از گیاهی به نام «اذخر» هیچ گیاهی نباید چیده و یا چریده شود.

دلیل:

رسول الله ﷺ: این حرم، تا روز قیامت حرام است؛ پس علف آن به غیر از گیاه «اذخر»، چیده و چرانده نشود و صید آن شکار کرده نشود و صیدی را از سایه رانده نمی شود. (صحیح بخاری ج3ص14 - مصنف عبدالرزاق ج5ص139 - صحیح ابن خزیمه ج2ص76 - المعجم الکبیر للطبرانی ج11ص335 - السنن الکبری للبیهقی ج5ص319).

مسئله 206◄ اگر شپشی و یا ملخی را بکشد، در این جنایت صدقه ای و لو اندک بدهد.

دلیل:

حضرت عمر (رض): یک دانه خرما از ملخ بهتر است. این را در باره ی محرمی که ملخی را کشته بود گفتند. (موطا مالک ج3ص612 - الاثار لابی یوسف ج1ص105 - مصنف عبدالرزاق ج4ص410).

مسئله 207◄ حیواناتی که در کشتن آن ها چیزی واجب نمی شود:

1- کلاغ. 2- زغن (مرغ گوشت ربا، مرغ موش ربا). 3- عقرب. 4- مار. 5- موش. 6- سگ هار (و سگ گزنده). 7- پشه. 8- حیوان وحشی اگر حمله کند. 

دلیل:

رسول الله ﷺ به قتل این حیوانات در حل (غیر حرم) و حرم اجازه داده اند. (صحیح البخاری ج4ص129 - صحیح مسلم ج2ص856 - سنن النسائی ج5ص208 - سنن ابن ماجه ج2ص1031).

مسئله 208◄ برای محرم ذبح حیوان اهلی اشکالی ندارد.

دلیل:

زیرا این حیوانات صید (وحشی) نیستند. (اهلی هستند). (الهدایه ج1ص169 - تبیین الحقائق ج2ص67 - الجوهره النیره ج1ص176 - البحر الرائق ج3ص39).

مسئله 209◄ اگر صیدی را کسی غیر محرم ذبح کرده باشد و در این کار محرمی دخالت نداشته باشد، محرم می تواند از آن تغذیه کند.

دلیل:

کسی به نام ابی قتاده (رض) همراه کاروانی بود و همه به غیر از ابی قتاده (رض) احرام بسته بودند. در بین راه ابی قتاده (رض) صیدی شکار کرد و صحابه (رض) گفتند که ما از گوشت صید نمی خوریم و به نزد رسول الله ﷺ آمدند و حضرت ﷺ فرمودند: اگر محرم اشاره یا کمک نکرده باشد، می تواند بخورد. (صحیح البخاری ج3ص13 - صحیح مسلم ج2ص853 - السنن الکبری للبیهقی ج5ص309).

مسئله 210◄ اگر کسی هنگام دخول به حرم صیدی در دستش باشد، باید آن را آزاد کند.

مسئله 211◄ اگر آن را فروخته باشد باید بیع را فسخ کرده و صید را برگرداند و الّا بر وی جزای آن واجب است.

مسئله 212◄ اگر هنگام احرام بستن صیدی (در قفس و یا خانه) داشته باشد، آزاد کردن آن لازم نیست.

دلیل:

زیرا صحابه (رض) هنگام احرام پرندگان را در قفس نگه می داشتند و آن ها را آزاد نمی کردند. (الادب المفرد ج1ص198).

مسئله 213◄ اگر کسی صید محرمی دیگر را آزاد کند و محرم آن صید را قبل از احرام گرفته باشد، آزاد کننده ی صید ضامن است.

دلیل:

زیرا هنگام غیر محرم بودن گرفته و وی مالک آن می باشد و کسی حق تعرّض به مال دیگری را ندارد. (الهدایه ج1ص 170 - تبیین الحقائق ج 2ص69 - مجمع الانهر ج1ص301).

مسئله 214◄ اگر محرمی صید محرمی دیگر را بکشد، هر یک از آن ها قیمت صید را ضامن می شود؛ یعنی هر یک از آن ها قیمت یک صید را بدهند؛ یعنی در یک صید دو قیمت واجب می شود.

دلیل:

زیرا هر کدام جنایتی انجام داده اند؛ یکی با گرفتن صید و دیگری با کشتن آن. (الهدایه ج1ص 171 - تبیین الحقائق ج 2ص70 - البحر الرائق ج3ص45).

مسئله 215◄ و بعد از ادای قیمت، کسی که صید را گرفته بود می تواند قاتل صید را ضامن کرده و قیمت مضمونه را از وی بگیرد.

مسئله 216◄ هر آنچه که بر حاج مفرد یک دم واجب باشد، بر قِران (حاجی قِران کننده) دو دم واجب می شود. مثلاً اگر حاج مفرد سرش را قبل از ذبح بتراشد، بر وی یک دم واجب می شود و بر قارن دو دم.

مسئله 217◄ فقط در عبور از میقات بدون احرام، همچنان که بر حاج مفرد یک دم واجب می شود بر قارن نیز یک دم واجب می شود.

دلیل:

یک دم بخاطر حجش و دم دیگر بخاطر عمره اش. (الهدایه ج1ص171 - تبیین الحقائق ج2ص70 - الجوهره النیره ج1ص177).

(قارن دو احرام را با هم بسته است).

مسئله 218◄ اگر دو شخص محرم صیدی را با هم بکشند، جزای دو صید واجب می شود.

دلیل:

زیرا هر دوی آن ها جنایت کاملی را انجام داده اند و هر کدام عمل ممنوع در احرامش را انجام داده است. (الهدایه ج1ص171 - المبسوط للسرخسی ج4ص80 - تبیین الحقائق ج2ص71 - البحر الرائق ج3ص31).

مسئله 219◄ اگر دو شخص غیرمحرم صیدی را با هم بکشند، جزای یک صید واجب می شود.

دلیل:

زیرا اینان احرام ندارند و فقط جزای صید را باید بدهند، مانند کسانی که اموال کسی را هلاک می کنند. (بدائع الصنائع ج2ص208 - تبیین الحقائق ج2ص71 - الجوهره النیره ج1ص177).

مسئله 220◄ اگر محرم صیدی را بخرد و یا بفروشد، هر دوی این معاملات باطل است.

دلیل:

زیرا صید برای محرم مانند خمر در حق مسلمانان است؛ یعنی حق تصرف در آن ها را ندارد. (فتح القدیر ج3ص106).

مسئله 221◄ اگر محرم صیدی را ذبح کند، آن صید حرام است.

دلیل:

ترجمه ی آیه: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، هرگاه كه در احرام باشيد شكار را مكشيد. هر كه صيد را به عمد بكشد جزاى او قربانى كردن حيوانى است همانند آنچه كشته است... [سوره ی مائده آیه 95]

مسئله 222◄ اگر از صید بخورد، قیمت آنچه را که خورده است را ضامن می شود.

دلیل:

زیرا وی آنچه که احرام وی را حرام کرده بود خورده است. (الهدایه ج1ص169 - بدائع الصنائع ج2ص204 - البحرالرائق ج3ص39).

مسئله 223◄ اگر محرمی غیر از ذابح (ذبح کننده) از آن بخورد، ضامن نیست. 

ذابح: کسی که صید را ذبح کرده است.

مسئله 224◄ اگر صیدی را از حرم خارج کرده شود و آن صید بعد از بچه آوردن به همراه بچه اش بمیرد، قیمت هر دوی آن ها را ضامن است.

مسئله 225◄ اگر بعد از خارج کردن قیمت آن صید را بپردازد و بعد هر دوی آن صیدها بمیرند، قیمت بچه را ضامن نیست.

دلیل:

زیرا صید حرم مستحق در امان بودن هستند؛ پس واجب است که برگردانده شود. (الهدایه ج1ص172).