فصل حضانت:

مسئله 248◄ حقِّ نگهداری بچه (حضانت) به مادر می‌رسد ولی اجباری بر مادر نیست؛ چه مادر مطلقه باشد و یا نباشد.

دلیل:

زنی نزد رسول‌الله ﷺ آمد و گفت: این پسرم است که شکمم برایش ظرف بود و آغوشم برایش مأوی بود و پستانم برایش سقاء (آبخور) بود و پدرش می‌خواهد که او را از من بگیرد. رسول‌الله ﷺ جواب دادند: تو او را اَحق هستی تا وقتی‌که به نکاح کسی دربیایی. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص14 - مسند امام احمد ج6ص255 - معرفة السنن و الاثار ج11ص303)

حضرت عمر (رض) با زنش در مورد حضانت کودکشان اختلاف کردند و برای حکمیّت به نزد حضرت ابوبکر (رض) آمدند و حضرت ابوبکر (رض) چنین حکم کردند: ای عمر (رض) آب دهان مادرش از عسل و شهدی که تو به او می‌دهی بهتر است، پس بگذار نزد وی باشد تا وقتی‌که بزرگ شود؛ و این واقعه در حضور بسیاری از صحابه (رض) بوده است. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص 14 - نصب الرایة ج3ص266 - المبسوط للسرخسی ج5ص207 - مصنف عبدالرزاق ج7ص154)

آزادی و عدالت اسلام را نظاره کنید و یاد بگیرید.

مسئله 249◄ بعد از مادر، حقِّ حضانت به مادرِ مادرِ بچه می‌رسد و رو به بالا.

دلیل:

با توجه به روایات فوق، اصل در حضانت جهت مادری کودک است. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص15)

رسول‌الله ﷺ: خاله در حکم مادر است. (مسند امام احمد ج1ص499 - شرح معانی اثار ج4ص400 - الاختیار لتعلیل المختار ج4ص15 - مجمع الزوائد ج4ص323)

مسئله 250◄ بعدازاینها به مادرِ پدرِ بچه می‌رسد.

مسئله 251◄ بعد از وی، به خواهر تنی (پدر و مادر آن‌ها یکی باشد) می‌رسد.

مسئله 252◄ و بعد به خواهر مادری بچه می‌رسد.

مسئله 253◄ و بعدازاین‌ها به پدر می‌رسد.

مسئله 254◄ و بعد از پدر به خاله‌اش می‌رسد مانند ترتیب ذکرشده در مورد خواهر.

مسئله 255◄ و بعد از خاله به عمه می‌رسد.

مسئله 256◄ و در همه‌ی این‌ها آزاد بودنشان شرط است.

مسئله 257◄ به امة (کنیز) و امّ ولد حق حضانت نمی‌رسد.

دلیل:

زیرا ولایت این افراد بر کسی دیگر ثابت نیست. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص16)

مسئله 258◄ طفل دختر ذمی در ترتیب حضانت مانند مسلمان است تا وقتی‌که عقلش به دین برسد.

مسئله 259◄ اگر مادرِ دختر باکسی غیر محرم با دخترش ازدواج کند، حق حضانتش ساقط می‌شود.

مسئله 260◄ اگر با محرم دختر ازدواج کند حق حضانت ساقط نمی‌شود و مثال آن این است که مادرِ دختر با عموی دختر ازدواج نماید و یا مادربزرگ مادری با پدربزرگ پدری ازدواج نماید.

دلیل:

در احادیثی که در اول این فصل ذکر شد، مادر تا وقتی‌که ازدواج کند اولی بود. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص14 - مسند امام احمد ج6ص255 - معرفة السنن و الاثار ج11ص303 )

و با ازدواج با محرم جفاء و ظلمی به کودک نخواهد رسید. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص15)

مسئله 261◄ اگر نکاحی که به سبب آن حق ساقط‌شده بود برداشته شود، حق حضانت نیز برمی‌گردد.

دلیل:

زیرا مانع حضانت برطرف شده است. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص15)

مسئله 262◄ بعد از کسانی که حق حضانت برایشان ثابت شد و ذکرشده، حق حضانت به عصبات به ترتیب عصبه بودن می‌رسد ولی دختر را به عصبه ی غیر محرم سپرده نمی‌شود.

دلیل:

زیرا ولایت وی به خاطر قرابتی که دارند به عصبات می‌رسد. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص16)

زیرا در سپردن به نامحرم، خطر وقوع در عمل حرام، وجود دارد و برای جلوگیری از آن، به وی سپرده نشود. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص16)

عصبه¬ی غیر محرم، مانند مولی العتاقه (کسی که وی را آزاد نموده است) و مانند پسرعمو.

مسئله 263◄ همچنین به فاسق لامبالات (ماجن) نیز سپرده نشود.

دلیل:

زیرا از عمل فسق وی در امان نخواهد بود. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص16)

فاسق ماجن: کسی که از هیچ کار زشتی روی‌گردان نیست.

مسئله 264◄ طفل حق انتخاب ندارد.

دلیل:

زیرا وی نارسیده است و نمی‌تواند نظر درستی داشته باشد؛ به خاطر اینکه وی هرکسی را که پیش وی بتواند بازی کند را انتخاب خواهد کرد. (الهدایه ج2ص284)

و صحابه (رض) اختیار را به کودک نسپرده‌اند. (النافع الکبیر شرح جامع الصغیر ج1ص237 - تبیین الحقائق ج3ص49)

مسئله 265◄ مادر و مادربزرگ احق به حضانت هستند؛ تا زمانی که طفل بخورد و بیاشامد و خودش بپوشد و استنجاء کند و برای دختر تا زمان حیض دیدنش.

دلیل:

زیرا بعد از مستقل شدن در کارهای شخصی، کودک نیاز به ادب و فرهنگ مردانه دارد و پدر بر این امور واردتر است. (الهدایه ج2ص284)

و دختر بعد از استقلال نیاز به شناخت آداب زنان دارد و در این کار زنان واردتر هستند و بعد از بلوغ احتیاج به نگهداری و صیانت دارد و در این کار پدر بهتر است. (الهدایه ج2ص284)

مسئله 266◄ و از امام محمد (رض): تا وقت مشتهاة شدن دختر، حق حضانت به مادر و مادربزرگش می‌رسد.

دلیل:

زیرا از این زمان به بعد احتیاج به صیانت پیدا می‌کند. (الهدایه ج2ص284)

مشتهاة: سنّی که در آن دیگران به دختر به چشم کسی که قابلیت نکاح شدن دارد نگاه کنند.

مسئله 267◄ و این قول امام محمد (رض) به خاطر فساد زمان، مورد فتوا است.

مسئله 268◄ حق حضانت اشخاصی غیر از مادر و مادربزرگ فقط تا زمان مشتهاة شدن دختر ثابت است.

دلیل:

زیرا این افراد حق به خدمت گرفتن آنان را ندارند. (الهدایه ج2ص284)

مسئله 269◄ زن مطلقه به‌غیراز وطنی که در آنجا نکاح شده بود حق مسافرت با طفلش را ندارد و این حق مسافرت به وطن نیز فقط برای مادر ثابت است نه کسی دیگر.

دلیل:

زیرا در بردن کودک به مسافرت، به پدر ضرر دوری از کودک می¬رسد مگر به شهری که نکاح صورت گرفته که در این صورت عرفاً و شرعاً مکان اصلی آنان محسوب می‌شود. (الهدایه ج2ص284)