فَصْلٌ في اللُّقَطَةِ: اشیاء یافته شده.

 مسئله 17◄ اگر یابنده‌ی شیء بر قصد برگرداندن آن شیء به صاحبش شاهد گرفته باشد، شیء یافت شده در دست وی امانت است؛ یعنی در وقت یافتن شیء اگر شاهد بگیرد و بگوید: «شاهد باشید که من این شیء را به‌قصد برگرداندن به صاحبش برمی¬دارم»، در این صورت شیء یافت شده در دست وی حکم امانت را دارد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس شیئی را پیدا کند، پس شاهد بگیرد.

این خود دلیل است بر اجازه دادن شریعت بر اخذ شیء یافت شده برای پس دادن به مالکش. (البنایه ج7ص324 - المعجم الکبیر للطبرانی ج17ص360)

 مسئله 18◄ اگر یابنده در وقت پیدا کردن و برداشتن بر قصد برگشت دادن به صاحب کالا شاهدی نگیرد و مالک یابنده را متهم کند که به‌قصد پس دادن به صاحبش نگرفته است، در این صورت یابنده ضامن آن کالا است.

دلیل:

زیرا وی به گرفتن اموال غیر اعتراف دارد و مدعی است که برای پس دادن گرفته است و ادعا بدون شاهد معتبر نیست. (الهدایه ج2ص417)

 مسئله 19◄ وقتی یابنده شیء یافت شده را گرفت وظیفه دارد که یافتنش را در مکان یافت شدن و همچنین در اماکنی که مردم جمع می¬شوند اعلام کند و این کار را تا وقتی‌که گمان رود که دیگر صاحبش پی وی نخواهد گشت ادامه دهد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ فرموده‌اند هر کس لقطه ای پیدا کند پس تا یک سال آن را اعلام نماید و این قول حضرت رسول‌الله ﷺ در مورد لقطه به ارزش صد دینار (هزار مثقال نقره) بوده است. پس صحیح این است که مدت اعلام به رأی یابنده واگذار شود و تا وقت غالب شدن بر گمانش که دیگر صاحبش نخواهد آمد، نگه دارد. (الهدایه ج2ص417)

 مسئله 20◄ اگر شیء یافت شده چیزی باشد که زود فاسد می‌شود، پس تا وقت ترس از فاسدشدن اعلام کرده شود و بعدازآن صدقه داده شود.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ بر خرمایی افتاده بر زمین گذر کردند و فرمودند: اگر از صدقه بودنش نمی‌ترسیدم حتماً می‌خوردمش. (تبیین الحقائق ج3ص304 - مسند البزار ج13ص362)

 مسئله 21◄ اگر صاحبش بعد از صدقه دادن پیدا شود، صاحبش صدقه را اجازه دهد و اگر اجازه ندهد یابنده ضامن می‌شود.

دلیل:

اینکه صدقه داده شود برای این است که بر یابنده واجب است که آن را به صاحبش برساند زیرا الله تعالی گوید: اینکه امانت را به اهلش برسانید (نساء 58) و وقتی رساندن به صاحب معذور شد پس با صدقه دادن ثوابش را به صاحبش برساند تا ازلحاظ معنوی رساندن به صاحبش حاصل شود.

و ضامن شدن یابنده در صورت عدم رضایت مالک برای این است که این صدقه با اجازه مالکش نبوده است. (تبیین الحقائق ج3ص304)

 مسئله 22◄ اگر یابنده برای شیء یافت شده بدون اجازه‌ی حاکم خرج کرده باشد، تبرّع کرده است و نمی‌تواند خرجش را از صاحبش بگیرد.

تبرع: بخشش.

 مسئله 23◄ اگر با اجازه حاکم خرج کند پس خرجش به‌حساب صاحبش خواهد بود.

دلیل:

زیرا وی برای ملک کسی دیگر بدون اجازه وی خرج کرده است و این یک نوع بخشش است ولی اگر به امر قاضی باشد مانند امر مالک آن شیء می‌باشد همچنان که به هنگام عاجز بودن مالکش قاضی نگهداری آن را به عهده می‌گیرد و خرج کردن نیز ازجمله امور مربوط به نگهداری یک شیء می‌باشد. (المبسوط للسرخسی ج11ص9)

 مسئله 24◄ اگر شیء یافت شده قابل‌استفاده باشد پس حاکم آن را اجاره دهد و اجرتش را خرج آن شیء کند.

 مسئله 25◄ اگر شیء یافت شده قابلیت استفاده نداشته باشد، اگر خرج کردن به آن به صلاح شیء یافت شده باشد، پس حاکم اجازه دهد تا بر آن خرج کنند و اگر ارزش خرج کردن به آن را نداشته باشد پس حاکم آن را بفروشد.

دلیل:

زیرا با اجاره دادن آن و خرج کردن اجرت به آن، نگه‌داشتن خود شیء حاصل می‌شود ولی اگر قابلیت اجاره نداشته باشد پس با فروش وی ثمنش را نگهداری می‌کند و این کار نیز ازجمله نگهداری اموال است. (المبسوط للسرخسی ج11ص10)

 مسئله 26◄ اگر به شیء یافت شده خرج کرده باشد، پس خرج کننده حق دارد که برای گرفتن خرجش شیء یافت شده را تا وقت گرفتن خرجش پیش خود نگه دارد و تحویل ندهد. در مدت حبس اگر شیء هلاک شود، گرفتن خرجش نیز ساقط می‌شود.

دلیل:

همچنان که فروشنده می‌تواند تا گرفتن ثمن از مشتری مبیع را نگه دارد یابنده نیز می‌تواند برای گرفتن حقش لقطه را پیش خود نگه دارد. (المبسوط للسرخسی ج11ص10)

و اگر یابنده در برابر نفقه‌ای که خرج کرده نگه دارد پس مانند رهن است. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص34)

 مسئله 27◄ اگر کسی ادعا کند که این شیء متعلق به وی است و علامت مخصوصش را بیان کند، یابنده می‌تواند به وی تحویل دهد ولی تحویل دادن بدون شاهد واجب نیست.

دلیل:

لازم بودن شاهد برای این است که شخص مدعی است و بر مدعی لازم است که شاهد بیاورد و بابیان علامت، استرداد لازم نمی‌شود؛ زیرا ممکن است که علامت را از صاحب واقعی آن دانسته باشد و جایز بودن تحویل آن بابیان علامت به خاطر قول رسول‌الله ﷺ می‌باشد که فرمودند: اگر مدعی آن آمد و عفاص (چرمی که با آن سر کوزه را می‌بندند) و ریسمانش را بیان کرد پس به وی تحویل ده. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص34 - سنن ابی داود ج3ص132)

 مسئله 28◄ اگر صاحبش پیدا نشود در این صورت اگر یابنده فقیر باشد می‌تواند از آن استفاده نماید و اگر فقیر نباشد صدقه دهد.

 مسئله 29◄ یابنده می‌تواند شیء را به والدین خود یا فرزندان خود و یا زن خود صدقه دهد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: اگر صاحبش نیامد پس آن را صدقه‌ده؛ و مصرف صدقه فقیر است نه غنی پس اگر خودش جزو فقراء باشد می‌تواند صرف خودش کند و اگر نباشد باید به فقیری صدقه دهد. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص33 - المعجم الکبیر للطبرانی ج1ص62)