فَصلٌ في المَغْنَم و قِسْمَتِهِ:

فصل در بیان مال غنیمت و تقسیم آن:

 مسئله 20 ◄ هر مکانی که به‌زور و جنگ تصرف کرده شده است امام بین لشکریان تقسیم کند و یا با گرفتن جزیه و خراج اهل آن مکان را بر املاکشان تثبیت کند.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ خیبر را بین لشکریان تقسیم کردند. (الهدایه ج2ص384)

حضرت عمر (رض) با موافقت صحابه (رض) اهل عراق را بر اراضی خود ابقاء کردند و بر آنان جزیه وضع کردند. (الهدایه ج2ص384)

 مسئله 21 ◄ و اسیران را کشته شود و یا به بردگی گرفته شود و یا در دار اسلام به آنان اجازه داده شود تا به‌عنوان ذمی سکونت گزینند.

دلیل:

زیرا رسول‌الله ﷺ بعضی از اسیران را کشتند و دیگر اینکه ریشه‌کن کردن فساد است. (البنایه ج7ص134)

و زیرا در برده گرفتن آنان دفع شرشان است و دیگر اینکه منفعت بسیاری برای مسلمانان دارد. (البنایه ج7ص134)

حضرت عمر (رض) اهل عراق را بر املاکشان ابقاء کرد. (البنایه ج7ص134)

 مسئله 22 ◄ بدون گرفتن هیچ مالی آنان را رها کرده نشود.

دلیل:

زیرا در این کار ابطال حق جهادگران بدون منفعت برای مسلمانان است. (تحفه الفقهاء 3ص302)

 مسئله 23 ◄ و همچنین از آنان فدیه گرفته نشود. (فدیه: گرفتن مال در مقابل استرداد آنان و یا معاوضه اسراء در مقابل آزادی اسراء کفار)

دلیل:

قرآن کریم: ... آنگاه مشرکان را هرجا که یافتید بکشید. (سوره توبه 5)

قرآن کریم: و با آنان کارزار کنید تا آنکه فتنه شرک باقی نماند و دین، سراسر دین خدایی باشد و اگر دست‌بردارند خداوند به کار و کردارشان بیناست‌. (الانفال 39)

 و دفع شرّ کفار از آزادی مسلمانان در اولویت می‌باشد و آزادسازی مسلمانان با سعی و کوشش لشکریان باشد. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص125)

امامین (رض) معاوضه با اسیران مسلمانان را اجازه داده‌اند به این دلیل که در این عمل برگرداندن مسلمان از برای کمک به مسلمانان است. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص125)

 مسئله 24 ◄ به اسراء اجازه‌ی برگشت به وطنشان داده نشود.

دلیل:

زیرا استرداد اسیران علیه مسلمانان است. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص125)

 مسئله 25 ◄ در مکان جنگ غنیمت تقسیم کرده نشود، مگر به‌صورت امانتی یعنی به امانت به افراد داده شود تا پس از برگشت به دار اسلام غنیمت تقسیم کرده شود.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ از فروش غنیمت در دار الحرب نهی فرموده‌اند و تقسیم نیز در معنی فروش است. (الهدایه ج2ص385 - حدیث در عمدة القاری ج14ص311 - شرح مسند ابی حنیفة ج1ص189)

زیرا قبل از آوردن و احراز غنیمت به دار اسلام تملیک کامل نشده است. (مجمع الانهر ج1ص642)

 مسئله 26 ◄ نیروی کمکی که در دار حرب به لشکر ملحق شود، در تقسیم غنائم همانند جنگجوی در میدان جنگ می‌باشند.

دلیل:

زیرا در سبب استحقاق که همان رفتن به دار الحرب و حضور در میدان جنگ می‌باشد برابر می‌باشند. (الهدایه ج2ص385)

 مسئله 27 ◄ شخص بازاری که در دار حرب به لشکر ملحق شود و جنگ نکند، از غنیمت سهمی ندارد.

دلیل:

زیرا قصد وی از آمدن به میدان جنگ جهاد نبوده است پس اگر شرکت در جنگ حاصل شود سهم دارند و الّا خیر. (الهدایه ج2ص386)

 مسئله 28 ◄ اگر کسی از مجاهدین قبل از آورده شدن غنائم به دار اسلام در دار حرب فوت شود، از غنیمت سهمی نمی‌برد.

دلیل:

زیرا مالکیت با تصاحب مال غنیمت ثابت نمی‌شود بلکه حق مجاهد ثابت است و با آورده شدن به دار اسلام این حق موکَّد می‌شود و با تقسیم این حق تثبیت می‌شود. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص126)

 مسئله 29 ◄ اگر کسی از لشکریان بعد از آمدن غنائم به دار اسلام فوت شود، سهمش از غنیمت به ارث می‌رسد.

دلیل:

زیرا مجاهد بعد از تأکید حقش از مال غنیمت فوت‌شده است و ملک وی به ورثه‌اش می‌رسد. (الجوهر النیره ج2ص266)

 مسئله 30 ◄ غذا و علف و روغن و هیزم و سلاحی که به آن نیاز باشد قبل از تقسیم غنیمت بر لشکریان حلال است.

دلیل:

از ابن عمر (رض): ما در جنگ به عسل و انگور دست می‌یافتیم و می‌خوردیم. (سنن سعید بن منصور ج2ص317 - تبیین الحقائق ج3ص252)

 مسئله 31 ◄ اگر کسی در دار حرب مسلمان شود، با اسلام آوردنش خودش و کودکانش و اموالی که همراه خودش است معصوم است یعنی به وی تعرض نشود و اموالش گرفته نشود.

همچنین اموالی امانتی که شخص معصوم دیگر در دست وی گذارده است نیز در امان است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: مأمور به جنگ هستم تا وقتی‌که «لا اله الله» گویند و وقتی گفتند پس جان و مالشان معصوم است. (تبیین الحقائق ج3ص253 - سنن ابی داود ج3ص5)

و کودکانش تابع وی می‌باشند. (تبیین الحقائق ج3ص253)

 مسئله 32 ◄ برای کسی که سواره است دو سهم و برای پیاده یک سهم از غنیمت می‌رسد و برای سواره یا پیاده بودن وقت خروج از دروازه مرز معتبر است و برای این امر وقت جنگ معتبر نیست یعنی کسی که در هنگام خروج از دروازه مرز سواره باشد دو سهم داده شود و وقت شروع جنگ اعتباری ندارد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ در روز بدر برای صاحب اسب دو سهم از غنیمت پرداختند؛ یک سهم برای خودش و دیگری برای اسبش. (مسند الحارث ج2ص680 - نصب الرایه ج3ص417)

و حالت سواره یا پیاده بودن هنگام خروج از مرز دار اسلام معتبر است؛ زیرا با گذر از آن خوف جنگ مستولی می‌شود. (الهدایه ج2ص389)

 مسئله 33 ◄ خُمس: یک‌پنجم غنیمت به یتیمان و مساکین و ابن سبیل تعلق می‌گیرد و به هر صنفی از این سه صنف می‌تواند تعلق گیرد.

ابن سبیل (در راه مانده): کسی که خرج برگشت به خانه‌اش را ندارد هرچند در وطنش دارای مال باشد.

دلیل:

قرآن کریم: اگر به خداوند و آنچه بر بنده خود در یوم‌الفرقان [روز جنگ بدر، روز جدایی حق از باطل‌]، روز برخورد دو گروه [حق و باطل‌] نازل کرده‌ایم، ایمان دارید، بدانید که از هر غنیمتی که به دست آورید یک‌پنجم آن خاص خداوند و پیامبر و خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است و خداوند بر هر کاری تواناست. (سوره الانفال 41)

 و این است حکم مال غنیمتی که از دشمن گرفته می‌شود. (المبسوط للشیبانی ج2ص178)

 مسئله 34 ◄ فقرای ذوی القربی بر دیگر فقرا تقدیم شود ولی به اغنیاء ذوی القربی از خمس چیزی داده نشود.

ذوی القربی: نزدیکان رسول‌الله ﷺ که بر آن‌ها صدقه گرفتن حرام است و در اینجا طایفه بنی‌هاشم و بنی المطلب هستند. (رد المختار ج4ص149)

دلیل:

بعد از وفات رسول‌الله ﷺ همه‌ی خلفای راشدین چهارگانه (رض) بر سه قسم تقسیم شدن خمس متفق هستند و خلفای راشدین (رض) را مقتدی بودن کفایت است. (البنایه ج7ص172 - مرقات المفاتیح ج6ص2577)

 مسئله 35 ◄ اگر کسی به دار الحرب واردشده و غارت کند و همراه وی افرادی بوده باشند و دارای شوکتی باشد، از مال غارت‌شده خمس واجب می‌شود.

دلیل:

زیرا در این صورت اموالی را که اینان گرفته‌اند به طریق غالب شدن و قهری بوده است و اختلاس و دزدی نبوده است پس مال غنیمت محسوب می‌شود. (فتح باب العنایه ج6ص108)

 مسئله 36 ◄ اگر کسی بدون افراد و شوکت وارد دارحرب شود و امام نیز به وی چنین اجازه‌ای نداده باشد و غارت کند، از مال غارت‌شده خمس واجب نمی‌شود.

دلیل:

زیرا این اموال دزدی و اختلاس است. (فتح باب العنایه ج6ص108)

 مسئله 37 ◄ امام (امیر جنگ) حق دارد برای تشویق در حال جنگ بین لشکریان خود نفل تعیین کند؛ یعنی برای کسی چیزی به‌اضافه سهمش تعیین کند مثلاً بگوید هرکسی را که کشتید سلب آن از آن وی می‌باشد و سلب یعنی مرکب و هر آنچه بر مقتول و مرکبش بسته‌شده است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ در هنگام برگشت از جنگ برای لشکر یک‌چهارم غنیمت را بعد از کم کردن خمس، تنفیل کردند. (منحة السلوك في شرح تحفة الملوك ج1ص347 - السنن الصغیر للبیهقی ج3ص376)