انواع اولیاء و ولی در آیات قرآن: 

در 33 آيه از قرآن كلمه ي اولياء آمده است كه در آن: 

الف) آياتي وجود دارد كه از گرفتن اولياء به غير الله ﷻ منع و آنان را نكوهش كرده است: 

1) *مَثَلُ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ (41). (سوره العنكبوت آیه 41)

مثل آنان كه سواى الله ﷻ را اولياء گرفتند، مثل عنكبوت است كه خانه‏اى بساخت. و كاش مى‏دانستند، هر آينه سست‏ترين خانه‏ها خانه ي عنكبوت است.*

2) *أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ (3). (سوره الزمر آیه 3)

آگاه باش كه دين خالص از آن الله ﷻ است و آنان كه سواى او ديگرى را به خدايى گرفتند، گفتند: اينان را از آن رو مى‏پرستيم تا وسيله نزديكى ما به الله يكتا شوند. و الله ﷻ در آنچه اختلاف مى‏كنند ميانشان حكم خواهد كرد. الله ﷻ آن را كه دروغگو و ناسپاس باشد هدايت نمى‏كند.*

3) *وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ اللَّهُ حَفِيظٌ عَلَيْهِمْ وَمَا أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِوَكِيلٍ (6). (سوره الشوری آیه 6)

الله ﷻ مراقب اعمال كسانى است كه جز او را به دوستى گرفتند، و تو وكيل آنها نيستى.*

4) *أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِ الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (9). (سوره الشوری آیه 9)

آيا غير الله ﷻ را به دوستى گرفتند؟ دوست حقيقى الله ﷻ است. و اوست كه مردگان را زنده مى‏كند، و اوست كه بر هر كارى تواناست.*

5) *وَمَا كَانَ لَهُمْ مِنْ أَوْلِيَاءَ يَنْصُرُونَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ سَبِيلٍ (46). (سوره الشوری آیه 46)

جز الله ﷻ يار و مددكارى ندارند و هر كس را كه الله ﷻ گمراه كند هيچ راهى برايش نيست.*

6) *...مِنْ وَرَائِهِمْ جَهَنَّمُ وَلَا يُغْنِي عَنْهُمْ مَا كَسَبُوا شَيْئًا وَلَا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِيَاءَ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ (10). (سوره الجاثیه آیه 10)

...پيش رويشان جهنّم است. و مالى كه به دست آورده‏اند و كسانى كه سواى الله يكتا به خدايى گرفته‏اند به حالشان سود نكند. ايشان را عذابى بزرگ است.*

ب) آياتي كه مؤمنان را اولياء همديگر دانسته است: 

1) *إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (72). (سوره الانفال آیه 72)

آنان كه ايمان آورده‏اند و مهاجرت كرده‏اند و با مال و جان خويش در راه الله ﷻ جهاد كرده‏اند و آنان كه به مهاجران جاى داده و ياريشان كرده‏اند، اولياء يكديگرند. و آنان كه ايمان آورده‏اند و مهاجرت نكرده‏اند، از اولياء شما نيستند تا آنگاه كه مهاجرت كنند. ولى اگر شما را به يارى طلبيدند بايد به ياريشان برخيزيد مگر آنكه بر ضد آن گروهى باشد كه ميان شما و ايشان پيمانى بسته شده باشد. و الله ﷻ به كارهايى كه مى‏كنيد بيناست. (72)*

2) *وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (71). (سوره التوبه آیه 71)

مردان مؤمن و زنان مؤمن اولياء يكديگرند. به نيكى فرمان مى‏دهند و از ناشايست باز مى‏دارند، و نماز مى‏گزارند و زكات مى‏دهند و از الله ﷻ و پيامبرش ﷺ فرمانبردارى مى‏كنند. الله ﷻ اينان را رحمت خواهد كرد، الله ﷻ پيروزمند و حكيم است.*

ج) آياتي كه وليّ مؤمنان را، الله ﷻ و رسول و مؤمنان نماز گزار و زكات دهنده و ركوع كننده می داند:

*إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ (55). (سوره المائده آیه 55)

جز اين نيست كه ولي شما الله ﷻ است و رسول او و مؤمنانى كه نماز را برپا می دارند و زكات را می دهند و ايشان پيوسته نماز گزارند.*

د) الله تعالي، كساني را به عنوان اولياء الله معرفي می كند: 

*أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ (62). (سوره يونس آیه 62)

آگاه باشيد كه بر اولياء الله بيمى نيست و غمگين نمى‏شوند.*

ه) مؤمنان را اولياء مسجدالحرام معرفي می كند: 

*وَمَا لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُوا أَوْلِيَاءَهُ إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ (34). (سوره الانفال آیه 34)

به چه دليل الله ﷻ عذابشان نكند، حال آنكه مردم را از مسجدالحرام باز مى‏دارند و صاحبان – اولياء- آن نيستند؟ صاحبان– اولياء- آن تنها پرهيزگارانند ولى بيشترينشان نمى‏دانند.*

و) آياتي كه مؤمنان را از اولياء گرفتن كفّار منع می كند: 

1) *لَا يَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَلَيْسَ مِنَ اللَّهِ فِي شَيْءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِيرُ (28) (سوره آل عمران آیه 28)

نبايد مؤمنان، كافران را به جاى مؤمنان به دوستى- ولي بودن- برگزينند. پس هر كه چنين كند او را با الله ﷻ رابطه‏اى نيست. مگر اينكه از آنها بيمناك باشيد. و الله ﷻ شما را از دشمنى با خود مي‏ترساند كه بازگشت به سوى اوست.*

2) *وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ كَمَا كَفَرُوا فَتَكُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِيَاءَ حَتَّى يُهَاجِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا (89). (سوره النساء آیه 89)

- اهل كتاب- دوست دارند همچنان كه خود به راه كفر مى‏روند شما نيز كافر شويد تا برابر گرديد. پس با هيچ يك از آنان دوستى مكنيد تا آنگاه كه در راه الله ﷻ مهاجرت كنند. و اگر سرباز زدند در هر جا كه آنها را بيابيد بگيريدشان و بكشيدشان و هيچ يك از آنها را به دوستى و يارى بر مگزينيد.*

ز) كساني نیز هستند كه اولياء شيطان هستند: 

*يَا بَنِي آدَمَ لَا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْآتِهِمَا إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لَا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ لِلَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ (27). (سوره الاعراف آیه 27)

اى فرزندان آدم، شيطان شما را نفريبد، همچنان كه پدر و مادرتان را از بهشت بيرون راند، لباس از تنشان كند تا شرمگاهشان را به ايشان بنماياند. او و قبيله‏اش از جايى كه آنها را نمى‏بينيد شما را مى‏بينند. ما شيطانها را دوستان – اولیاء-كسانى قرار داديم كه ايمان نمى‏آورند.*

ت) كساني نيز وجود دارند كه شيطان اولياء آنان است: 

*فَرِيقًا هَدَى وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (30). (سوره الاعراف آیه 30)

- و الله تعالي- فرقه‏اى را هدايت كرده و فرقه‏اى گمراهى را درخورند. اينان شيطان ها را به جاى الله– به عنوان اولياء- گرفتند و مى‏پندارند كه هدايت يافته‏اند.*

حال با توجه به انواع اولياء در قرآن بايد ديد چه كساني اولياء الله هستند و چه كساني اولياءالشّيطان؛ و با توجه به اينكه اين كلمه ي اولياء در قرآن و سنّت باعث گمراهي خيلي از مسلمانان شده است، در ابتداء معناي لغوي آن را خواهيم ديد.