توضیحات بیشتر در مورد نماز صبح:

1- آیه 187 سوره البقره:

أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ (187).

آمیزش جنسی با همسرانتان، در شبِ روزهایی که روزه میگیرید، حلال است. آن ها لباس شما هستند؛ و شما لباس آن ها (هر دو زینت هم و سبب حفظ یکدیگرید). خداوند میدانست که شما به خود خیانت میکردید؛ (و این کارِ ممنوع را انجام میدادید؛) پس توبه ی شما را پذیرفت و شما را بخشید. اکنون با آن ها آمیزش کنید، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نمایید! و بخورید و بیاشامید، تا رشته سپید صبح، از رشته سیاه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکمیل کنید! و در حالی که در مساجد به اعتکاف پرداختهاید، با زنان آمیزش نکنید! این، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را برای مردم، روشن میسازد، باشد که پرهیزکار گردند!

1- طبری:

معنی خیط الابیض و خیط الاسود:

الف: روشنی روز و تاریکی شب. یعنی بخورید و بیاشامید در طول شب تا وقتی که سفید و روشنایی روز با طلوع فجر از سیاهی شب جدا شود و بر شما آشکار شود.

از قتاده (رض) : این دو (خیط الابیض و خیط الاسود) دو علامت هستند و دو مرز هستند. پس اذان مؤذن ریاکار و کم عقل از سحری خوردنتان (کل مسلمانان) منع نکند؛ زیرا آنان در قسمتی دراز از شب اذان می گویند و همانا در شب سفیدی دیده می شود که به آن صبح کاذب گفته می شود، پس آن نیز شما را از سحری خوردن باز ندارد زیرا فجر را خفایی در شناخت آن نیست. راهی است عریض در افق پس وقتی آن را دیدید از خوردن باز ایستید.

از ابوبکر عیاش (رض) پرسیدند که خیط الابیض و خیط الاسود چیست؟ وی جواب داد تو احمق هستی (زیرا این که معنیش روشن است) این یعنی رفتن شب و آمدن روز. 

علت اینکه این مفسرین چنین می گویند این است که خود رسول الله ﷺ فرموده اند: آن سفیدی روز و تاریکی شب است.

از عدی بن حاتم (رض) : از رسول الله ﷺ اوقات نماز را فرا گرفتم و در مورد نماز صبح که می گوید خیط الابیض و خیط الاسود، دو ریسمان یکی سیاه و دیگری سفید را گرفتم و با آن خواستم فجر را بشناسم ولی نشد و این را به حضرت رسول الله ﷺ خبر دادم و ایشان خندیدند و گفتند: منظور سفیدی روز و تاریکی شب است.

صفت سفیدی روز این است که منتشر شود و فراخ گردد و پخش شونده است در آسمان که سفیدیش راه ها را پر می کند اما سفیدی که در آسمان دراز می شود پس آن مراد الله ﷻ نیست.

از ابن عباس (رض) : فجر دو نوع است؛ اما آن فجر که در آسمان به درازی دیده می شود چیزی را حرام یا حلال نمی گرداند و اما آن فجری که در سر کوه ها دیده می شود همان است که خوردن و آشامیدن را حرام می گرداند.

رسول الله ﷺ: فجر دو نوع است یکی مانند دم گرگ که چیزی را حرام نمی گرداند و اما فجر منتشر شوند و پخش شونده که افق را پر می کند پس آن نماز صبح را حلال و روزه را حرام می گرداند.

رسول الله ﷺ: شما را از سحری منع نکند اذان بلال و فجر مستطیل لیکن فجر منتشر و پخش شونده در افق منع می کند.

{وَالصُّبْحِ إِذَا أَسْفَرَ} (سوره ی المدّثّر آیه 34):

روشن و آشکار شد و بر این دلالت دارد که سفیدی است که با سرخی در آمیخته است.

علامت صبح کاذب:

مستطیل است و ازدیاد نمیابد و بیشتر و بیشتر نمی شود و در یک حالت باقی می ماند و با آن روز آشکار نمی شود و همراه با سرخی نیست.

و این بر عکس فجر صادق است که عریض است و روشنی آن رفته رفته بیشتر می شود و با آن روز آشکار می شود و همراه با سرخی است. (السِّيُوفُ البَواتِرُ لِمَنْ يُقَدِّمُ صَلَاةَ الصُّبْحِ عَلَى الفَجْرِ الآخِرِ ص 133)

رسول الله ﷺ: بلال (رض) در شب اذان می گوید پس بخورید و بیاشامید تا ابن ام مکتوم (رض) اذان بگوید. پس ابن ام مکتوم (رض) (اذان) نمی گفت تا وقتی که بگویند: صبح شد صبح شد.

رسول الله ﷺ: وقت نماز صبح از وقت طلوع فجر است تا طلوع خورشید.

جبریل (ع) وقتی فجر ساطع شد حضرت رسول الله ﷺ را بیدار کردند و نماز صبح را خواندند.

ساطع به غبار و برق و صبح گفته می شود و آن از پایین به بالا ارتفاع گرفتن است.

ساطع یعنی پخش شونده.

رسول الله ﷺ: فجر آن نیست که اینطوری باشد و در اینحالت انگشتان خود را جمع کردند و بر زمین فرو کردند و گفتند فجر آن است که اینگونه باشد و انگشت اشاره را روی انگشت اشاره گذاشتند و دستان خود را به دو طرف کشیدند.

از بلال (رض) : رسول الله ﷺ فرمودند برای نماز صبح اذان نگو تا اینکه فجر اینگونه برایت آشکار شود و دستان خود را به عرض کشیدند.

و در حدیثی دیگر: اذان نگو تا فجر را چنین ندیدی و دستان خود را جمع کردند و بعد آن ها را از هم دور کردند.

رسول الله ﷺ: هر نمازی را اول و آخری هست و اول وقت نماز صبح وقتی است که فجر طلوع کند و آخر وقت آن وقتی است که خورشید طلوع کند. (المبسوط للسرخسی ج1ص141)

مشایخ را در اینکه آیا با طلوع فجر شروع می شود و یا اینکه وقتی در آسمان پخش شده است اول وقت فجر شروع می شود. (البنایه ج2ص9)

فجر صادق آن است که در افق به عرض (نه طول) پخش می شود و هر چه از طلوع آن بگذرد روشنتر می شود تا اینکه خورشید طلوع می کند. (البنایه ج2ص9)

جدول اوقات نمازی که از طرف مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و مرکز مطالعات مصر و جامعة امّ القرای مکه و مؤسسه ولاء قم و باشگاه مسلمانان دنیا و دانشگاه علوم کراچی و جامعه ی اسلامی شمال آمریکا عرضه کرده اند هیچ یک مطابق طلوع فجر صادق و وقت نماز صبح شرعی هیچ کدام از مذاهب اسلامی نیستند و بر پایه ی ستاره شناسان که فجر کاذب را می شناسند و فجر صادق را نمی دانند بنا شده است و از لحاظ شرع اعتباری ندارد.

قول منجمین (ستاره شناسان) به اجماع مسلمین غیر معتبر است. هر کس به قول آنان رجوع کند همانا با شرع مخالفت کرده است. و همانا رسول الله ﷺ فرموده اند: هر کس نزد کاهنی بیاید و یا منجمی و آنان را تصدیق کند، وی کافر است به آنچه بر محمد ﷺ نازل شده است. (البنایه ج4ص17 - البحر الرائق ج2ص284)

در هر صورت قول منجمین دلیلی برای عبادات و شرع نیست؛ زیرا در قیامت از ما می پرسند که آیا طبق گفته ی شرع عمل نموده ای یا که خیر و از ما نخواهند پرسید که آیا به قول فلان دانشگاه و یا فلان جامعه عمل نموده ای؟

پس بر ماست که به چیزی عمل کنیم که خلاف شرع نباشد.

مسئله 5 ◄2) وقت نماز ظهر: از هنگام زوال خورشید تا رسیدن سایه ي هر شیء به دو برابر آن شیء، به اضافه ي سایه ی آن شیء هنگام نیم روز است.

دلیل:

رسول اللهﷺ  فرمودند: ظهر را وقتی بخوانید که گرمای هوا، کم شود؛ زیرا گرمای هوا از گرمای جهنّم است. (صحیح البخاری ج1ص198 - مسند امام احمد ج3ص73)

و در روایتی دیگر آمده است که مؤذّن رسول اللهﷺ  برای ظهر اذان گفت و رسول اللهﷺ  فرمودند که: بگذار هوا خنک شود، بگذار هوا خنک شود. یا که گفت: صبر کن، صبر کن. تا این که ما سایه ي تپه ها را دیدیم (بعد خواندیم) و فرمودند: شدّت گرما از جهنّم است. و همچنین از رسول الله ﷺ: وقتی که گرما شدید است، نماز را هنگامی بخوانید که هوا خنک شود. (صحیح بخاری ج1ص198 - صحیح مسلم ج5ص97)

و شدّت گرمای دیار رسول اللهﷺ  تا هنگام رسیدن سایه به دو برابر شئ، کم نمی شود. (الهدایه و البنایه ج2ص19)

و در روایتی نيز تا یک برابر. 

دلیل: حضرت جبرئیل (ع) برای ظهر، در روز اول، در این وقت (رسیدن سایه ي شئ به یک برابر خود شئ) امامت کردند و گفتند: بین این دو (از زوال تا رسیدن سایه ي شئ به یک برابر خود شئ)، وقت نماز ظهر است. (مسند امام احمد ج3ص414 - سنن الترمذی ج1ص410)

مسئله 6 ◄توضیح وقت زوال و نیم روز: همان طور که می دانیم وقتی خورشید طلوع می کند اگر به سایه نگاه کنیم خواهیم دید که سایه خیلی دراز است و هر چه از وقت طلوع خورشید می گذرد سایه کوچکتر می شود. و این حالت تا نیم روز ادامه دارد و به کوچک ترین حدّ خود می رسد و در آن زمان کمی مکث می کند و دوباره تا غروب شروع به بزرگ شدن می کند. پس همان وقتی که سایه به کوچک ترین حدّ خود رسید، وقت زوال و نیم روز است.

وقتی سایه شروع به بزرگ شدن کرد، اوّل وقت ظهر می باشد.

و آن سایه که کوچکترین حدّش بود را سایه ی زوال گویند. (بر گرفته از شرح الوقایه عبیدالله ج1ص145)

مسئله 7 ◄3) وقت نماز عصر: از اوّل خروج وقت ظهر تا غروب خورشید می باشد.

دلیل:

امامت جبرئیل (ع) رسول اللهﷺ  را، در این وقت. (مسند امام احمد ج3ص414 از ابو سعید خدری (رض) - سنن الترمذی ج1ص410 - سنن ابی داوود ج2ص55 - صحیح ابن خزیمه ج1ص168از ابن عباس (رض) - سنن الکبری للبیهقی ج2ص88)

مسئله 8 ◄4) وقت نماز مغرب: از غروب خورشید تا غائب شدن شفق.

دلیل:

امامت جبرئیل (ع) حضرت رسول الله ﷺ (را). (مسند امام احمد ج3ص414 از ابو سعید خدری (رض) - سنن الترمذی ج1ص410 - سنن ابی داوود ج2ص55 - صحیح ابن خزیمه ج1ص168از ابن عباس (رض) - سنن الکبری للبیهقی ج2ص88)

مسئله 9 ◄توضیح شفق: وقتی خورشید غروب می کند، اگر به مغرب نگاه کنیم خواهیم دید که آسمان تا مدتی سرخ می ماند و بعد روشن است و بعد تاریک می شود.

حال از امام اعظم (رض) روایت است که شفق همان سفیدی بعد از سرخی را گویند. (الهدایه و البنایه ج2ص27)

دلیل: حضرت رسول اللهﷺ ، عشاء را زمانی می خواندند که افق سیاه می شد. (الاوسط ابن المنذر ذکر اختلاف اهل العلم فی الشفق - مصنف ابن ابی شیبه ج1ص365)

و امام محمد (رض) و امام ابویوسف (رض) همان سرخی را شفق می دانند و در روایتی از امام اعظم (رض) نیز اینچنین است.

دلیل: 

از حضرت رسول الله ﷺ: شفق همان سرخی است. (سنن الکبری للبیهقی ج2ص104 - سنن الدار قطنی ج1ص276)

مسئله 10 ◄5) وقت نماز عشاء: از غیبت شفق تا صبح صادق است.

دلیل:

برای اوّل وقت آن: حدیث امامت جبرئیل (ع) رسول الله ﷺ را؛ وقتی عشاء را خواند که شفق غائب شده بود. (مسند امام احمد ج3ص414 از ابو سعید خدری - سنن الترمذی ج1ص410 - سنن ابی داوود ج2ص55 - صحیح ابن خزیمه ج1ص168از ابن عباس - سنن الکبری للبیهقی ج2ص88)

برای آخر وقت آن: اجماع بر اینکه آخر وقت آن تا طلوع فجر صادق می باشد. (البنایه ج2ص29)

از مجموع احادیث وارده چنین بر می آید که آخر وقت عشاء تا طلوع فجر صادق می باشد.

زیرا ابن عباس(رض)  و ابوموسی اشعری (رض) و ابوسعید خدری (رض) از رسول اللهﷺ  روایت کرده اند که عشاء را تا ثُلُث شب (یک سوم) تأخیر کردند. و ابو هریره (رض) و انس (رض) تأخیر تا نصف شب را روایت کرده اند. و عائشه (رض) روایت کرده است که حضرت رسول اللهﷺ  تأخیر کردند (عشاء را) تا اینکه اکثر شب گذشت. (البنایه ج2ص30)

و همچنين حضرت عمر (رض) براي ابي موسي (رض) چنين نوشت كه، عشاء را در هر لحظه از شب مي توان خواند و از آن غفلت نكن. (اعلاء السنن ج2ص498و499)

مسئله 11◄ 6) وقت نماز وتر واجب: بعد از اداي نماز عشاء تا طلوع فجر صادق.

دليل:

رسول الله ﷺ: همانا الله ﷻ نمازي بر شما امر كرد كه از حمر النعم (شتران سرخ) خير است و آن (نماز) وتر است. و (زمان) آن را ما بين عشاء تا طلوع فجر قرار داد. (سنن الترمذي ج2ص459)

از رسول الله ﷺ: همانا الله ﷻ نمازي را بر شما افزود و آن وتر است؛ پس آن را بين نماز عشاء تا صبح بخوانيد. (مصنف ابن ابي شيبه ج2ص197 - مسند امام الاعظم ج1ص250)