فصل 2:  اذان

مسئله 26 ◄ 1) اذان گفتن براي هر كدام از نمازهاي پنجگانه و جمعه، سنّت مؤكّده است.

دليل:

گفتن اذان براي اين نمازها و نه بر غير از اين ها، متواتراً از رسول اللهﷺ  و صحابه (رض)، نقل شده است. (الهدايه و البنايه ج2ص78)

مسئله 27 ◄ زمانی براي نمازهاي پنجگانه اذان گفته می شود که وقت آن نماز رسیده باشد و اگر كسي قبل از وارد شدن وقت نمازي، اذان بگويد، بايد در وقتش اعاده كند (دوباره بگويد). 

دليل:

اذان براي اعلام وقت نماز است؛ اگر قبل از وقت گفته شود مردم را به اشتباه مي اندازد. (هدايه و البنايه ج2ص112) پس در وقت خود اعاده (تكرار) كند تا مردم از اشتباه آگاه شوند.

اذان براي اعلام دخول وقت است و اعلام اذان گفتن قبل از دخول وقت آن، دروغ گفتن است و مؤذّن امانت دار مردم است؛ اگر قبل از دخول وقت اذان گويد، به امانت مردم خيانت كرده است و اذان گفتن قبل از دخول وقت باعث می شود که به مردم ضرر برسد؛ زيرا آن ها را قبل از وقت نماز بيدار كرده است، خصوصاً بر كسي كه تهجّد خوانده است سخت می شود. (بدائع الصنائع ج1ص230)

مسئله 28 ◄ 2) كلمات اذان با تَرَسُّل گفته مي شود. 

تَرَسُّل: كلمات اذان را جدا جدا اداء كردن. (البنايه ج2ص89)

دليل:

از رسول الله ﷺ: وقتي اذان مي گويي پس ترسّل كن و وقتي اقامه مي گويي سريع بگو. (سنن الترمذي ج1ص518 - سن الكبري للبيهقي ج2ص202 - المستدرك علي الصحيحين ج1ص320)

مسئله 29 ◄ 3) رو به قبله اذان گفته مي شود.

دلیل:

فرشته اي كه اذان را آموزش داد رو به قبله كرد و گفت: الله اكبر الله اكبر الي آخر اذان. (نصب الرايه باب الاذان)

مسئله 30 ◄ مؤذّن هنگام اذان، انگشت خود را در گوشش گرداند.

دليل:

حضرت بلال (رض) اين كار را مي كردند. (مسند امام احمد ج5ص399 - سنن الترمذي ج1ص520 - ابن ماجه ج1ص236 - مسند ابي يعلي ج2ص191)

مسئله 31 ◄ 4) در اذان نبايد تلحين كرد.

تلحين: مانند آواز خوانندگان با طرب و شادی. و تغيير حروف اذان به اين طريق است كه حرفي را ناقص اداء كند يا كه حرفي به اذان اضافه كند. (شرح الياس ج1ص101)

مانند اذاني كه بين تركمن ها، به اذان عربي معروف است!!!

مسئله 32 ◄ 5) در اذان ترجيع نيست.

ترجيع: اينكه مؤذّن اوّل شهادتين را با صداي آهسته گويد و بعد آن را با صداي بلند تكرار كند. (شرح الياس ج1ص101 - هدايه و البنايه ج2ص79)

دليل:

در احاديث مشهوره در باره ي اذان، ترجيع نيست. (الهدايه و البنايه ج2ص80)

مسئله 33 ◄ 6) مؤذّن صورتش را هنگام گفتن «حي علي الصّلاه»، به طرف راست بگرداند و در «حي علي الفلاح» به چپ بگرداند.

دليل:

اذان حضرت بلال (رض). (اعلاء السنن ج2ص602 - سنن ابي داود ج2ص219 - سنن الكبري للبيهقي ج2ص146)

مسئله 34  ◄اگر اعلام كامل نشود (اذان گاه خيلي بزرگ باشد (مکان بلندی که در بالای آن اذان گفته می شده است: مناره)) پس در اذان گاه دور بزند. به اين طريق كه اول از پنچره ي سمت راست خود سر خود را بيرون آورده و «حيّ علي الصّلاه» را دو بار گويد و بعد به پنجره سمت چپ رود و دوبار «حيّ علي الفلاح» گويد. (شرح الياس ج1ص102)

دليل:

در روايتي از اذان بلال (رض)، دور زدن وي آمده است. (مسند ابي يعلي ج2ص191 - نصب الرايه باب الاذان - عمده القارئ ج5ص146)

مسئله 35 ◄ 7) اقامه همانند اذان است؛ با اين تفاوت كه در اقامه بعد از «حي علي الفلاح»، دو بار «قد قامت الصّلاه» گفته می شود.

دليل:

فرشته اي كه اذان را تعليم مي داد، اين كار را انجام داد. (نصب الرايه باب الاذان - سنن ابي داود ج2ص196)

مسئله 36 ◄ و اقامه را سريع سريع گويد. (دليل آن در حديث ترسّل اذان گذشت).

مسئله 37 ◄ در بين كلمات اذان و همچنين كلمات اقامه حرف نزند.

دليل:

از ابن سيرين (رض): در اذان و اقامه تكلّم نكند. (مصنف عبدالرزاق ج1ص468)

اگر تكلّم كند، اذان را از اول شروع كند. (البحر الرائق ج1ص267)

مسئله 38 ◄ 8) تثويب براي هر نماز خوب است.

تثويب: اعلام بعد از اذان مانند گفتن «قامت قامت».

 دليل:

در زمان حضرت رسول اللهﷺ  در اذان صبح تثويب گفته مي شده است. (سنن الدارمي ج1ص270 - هدايه و بنايه ج2 ص82 - صحيح ابن خزيمه ج1ص202)

در غير از نماز صبح، علماء كوفه، به خاطر سستي كه بين مردم براي امور ديني پيش آمد، اين كار را انجام دادند. (هدايه و البنايه ج2ص101)

تنبيه: كساني كه اين كار را نمي كنند وضع ساعت را ابداع كرده اند؛ پس هر آنچه از حكم بر تثويب جاري است بر ساعت هاي آويخته شده بر مسجد آن ها نیز جاري خواهد بود و در تثويب براي مردم فراخي است.

مسئله 39 ◄ بين اذان و قامت درنگ كند؛ به مقداري كه كسي كه در حال خوردن است از خوردن دست كشد و يا كسي كه در حال قضاي حاجت است از حاجتش فارغ شده به نماز برسد.

دليل:

رسول الله ﷺ به بلال (رض) فرمودند: اي بلال؛ بين اذان و اقامه ات مهلتي بگردان تا غذا خورنده از غذايش فارغ شود و نوشنده از نوشيدنش و كسي که قضاي حاجت مي كند از قضاي حاجتش. (مسند امام احمد ج6ص173 - سنن الكبري للبيهقي ج2ص298 - مجمع الزوائد ج2ص106)

مسئله 40  ◄ 9) در مغرب بين اذان و اقامه فصل نكند.

دليل: زيرا تأخير مغرب مكروه است. (البنايه ج2ص103)

مسئله 41 ◄ 10) كسي كه قصد دارد قضاء نمازي را بخواند پس بر آن نماز، اذان و اقامه گويد.

دليل:

زيرا رسول الله  ﷺنماز صبح را با اذان و اقامه قضاء كردند. (سنن ابي داود ج2ص106 - البنايه ج2ص105)

مسئله 42 ◄ اگر كسي قضای چند نماز را با هم بخواند، براي اوّلي اذان و اقامه گويد و براي بقيّه نیز اذان و اقامه گويد و اگر براي بقيّه فقط اقامه گويد نیز، كافي است.

دليل:

كفّار، رسول الله ﷺ را در روز خندق از چهار نماز مشغول داشتند؛ وقتي پاسي از شب گذشت، رسول الله ﷺ به بلال (رض) فرمودند كه اذان بگويد و بلال (رض) اذان گفت و اقامه كرد؛ پس نماز ظهر را خواندند سپس بلال (رض) اقامه گفت و نماز عصر را خواندند و همين طور مابقي را. (مسند امام احمد ج1ص619 - سنن الترمذي ج1ص468 - سنن النسائي ج2ص346)

مسئله 43  ◄11) اقامه گفتن بدون وضوء مكروه است.

دليل:

زيرا بين اقامه و نماز فصل مي شود. (زيرا براي وضوء بايد برود). و اينكه مانند كسي است كه مردم را به خير دعوت كند و خودش آن را اجابت نكند. (الهدايه و  البنايه ج2ص110)

مسئله 44 ◄ 12) اذان محدث (بي وضوء) مكروه نيست.

دليل: 

زيرا اذان ذكر است و نماز نيست. (وضوء داشتن مستحبّ است). (الهدايه و البنايه ج2ص109)

مسئله 45  ◄اذان و اقامه ي محدث اعاده كرده نمي شود.

مسئله 46 ◄ 3) اذان و اقامه گفتن جُنُب مكروه است و اذان وي بايد اعاده شود و اقامه اعاده نمي شود.

دليل:

زيرا تكرار اذان مشروع است و تكرار اقامه غير مشروع. (الهدايه و البنايه ج2ص111)

و اذان ذكري مورد احترام است و از شعائر دين مي باشد. و در اذان گفتنِ جنب، كسر شأن اذان مي شود. (البنايه ج2ص111)

مسئله 47 ◄ 14) اذان گفتن زن مكروه و اعاده كرده مي شود.

دليل:

اذان بر وجه سنّت واقع نمي شود؛ زيرا در زمان سلف صالح نبوده است، پس بدعت است. (بدائع الصنائع ج1ص222)

و اگر زن صدايش را بالا ببرد، مرتكب حرام شده است و اگر آهسته گويد به مقصود اذان خلل وارد كرده است. (بدائع الصنائع ج1ص222 - البنايه ج2ص112)

به خاطر اينكه زنان از رفع صوت نهي شده اند؛ زيرا صداي آن ها باعث فتنه است. (البحر الرائق ج1ص267)

مسئله 48 ◄ اذان گفتن مجنون (ديوانه) و سكران (مست) مكروه است.

دليل:

زيرا صالحين به اذان اين اشخاص اعتماد نمي كنند. (تحفه الفقهاء ج1ص109)

و در اجازه دادن به اين افراد كسر شأن اذان است. (بدائع الصنائع ج1ص222)

مسئله 49 ◄ 15) مسافر در سفر نیز باید اذان و اقامه گويد و ترك آن ها مكروه است.

دليل:

از رسول الله ﷺ: وقتي مسافرت رفتيد پس وقت نماز كه رسيد، اذان بگوئيد و اقامه كنيد و بزرگتر شما امامت كند. (صحيح البخاري ج1ص233 - مسند امام احمد ج4ص459 - سنن الترمذي ج1ص528)

مسئله 50 ◄ در جماعت مسجد، ترك اذان و اقامه مكروه است.

دليل:

اذان و اقامه براي جماعات سنّت مؤكّده است و حتّي گفته شده است كه اگر قومي آن را ترك گويند با آن ها قتال كرده مي شود؛ زيرا از شعائر اسلام هستند و از خصائص دين. (البنايه ج2ص77)

مسئله 51 ◄ 6) اگر کسی در خانه نماز مي خواند، اذان و اقامه لازم نیست با این شرط که اگر خانه ي وي در جايي باشد كه داراي مسجد بوده و در مسجد اذان و اقامه گفته مي شود.

دليل:

ابن مسعود (رض) فرمودند كه اذان حي (اذان مسجد) براي ما كافي است. (نصب الرايه باب الاذان - المبسوط ج1ص127 - البحر الرائق ج1ص267 - فتح القدير ج1ص243)

مسئله 52 ◄ وقتي مؤذّن در اقامه، «حيّ علي الصّلاه» گويد، امام و قوم برخاسته و صف كشند و وقتي «قد قامت الصلاه» گفت، نماز را شروع كنند.

دليل:

به خاطر اينكه قول مؤذّن را قبول كرده باشند. (مجمع الانهر ج1ص75)