اقتداء چه کسی بر چه کسی صحیح است و بر چه کسی صحیح نیست؟

مسئله 143  ◄1) مُتَيَمّم (كسي كه تيمّم مي كند) مي تواند بر كسي كه متوضّئ است (وضوء مي گيرد)، امامت كند.

دليل:

عمرو بن عاص (رض) در جنگ ذات سلاسل محتلم شدند (جنب شد) و تيمّم كردند و براي نماز صبح امامت كردند و اصحاب (رض) آن را به رسول الله ﷺ گزارش دادند و رسول الله  ﷺچيزي نگفتند. (تهذيب سنن ابي داود باب اذا خاف الجنب البرد ا يتيمم - السنن الصغري للبيهقي باب التيمم - سنن ابي داود ج1ص530 - المستدرك علي الصحيحين ج1ص283 - الاوسط لابن المنذر ذكر التيمم علي من خاف علي نفسه البرد - سنن الكبري للبيهقي ج1ص387)

و ابن عباس (رض) نیز در حالي كه از جنابت تيمّم كرده بودند، امامت كردند. (مصنف ابن ابي شيبه ج1ص120)

مسئله 144  ◄2) كسي كه بر خفّين مسح مي كند، بر كسي كه پاهايش را مي شويد، مي تواند امامت كند.

دليل:

زيرا مسح بر خفين مانند شستن پا مي باشد؛ زيرا خف مانع سرايت حدث به پا مي شود و آنچه كه بر خفّين مي رسد با مسح رفع مي شود. (الهدايه و البنايه ج2ص360)

مسئله 145 ◄ 3) كسي كه نشسته نماز مي خواند (به خاطر عذر)، مي تواند بر كسي كه قائم است (ايستاده مي خواند)، امامت كند.

دليل:

رسول الله ﷺ در آخر عمر خود كه مريض بودند، نشسته امامت مي كردند و صحابه (رض) نیز به وي اقتداء مي كردند. (مسند امام احمد ج7ص358 - صحيح بخاري ج1ص243)

مسئله 146 ◄ 4) مومي (كسي كه به اشاره نماز مي خواند و بر ركوع و سجود قادر نيست) مي تواند بر مومي، امامت كند.

دليل:

زيرا حال هر دو در يك سطح می باشد. (الهدايه و البنايه ج2ص363)

مسئله 147  ◄5) اقتداء كسي كه نماز نفل مي خواند، بر كسي كه فرض مي خواند درست است.

دليل:

يكی از اصحاب رسول اللهﷺ  در خانه اش نماز خوانده بودند و پيش حضرت رسول الله  ﷺ آمدند و ديدند كه آن ها مشغول نماز هستند؛ پس منتظر نشستند. وقتي رسول الله  ﷺنماز را تمام كردند گفتند كه چرا با ما نماز نخواندي؟ گفت كه من در خانه خوانده بودم. ايشان فرمودند: اقتداء كن، گرچه خوانده باشي. (مجمع الزوائد ج2ص171 - مسند امام احمد ج5ص249 - معجم الطبراني الكبير ج20ص295)

مسئله 148 ◄ 6) مرد بر زن اقتداء نكند.

دليل:

بهترين صف براي مردان صف اوّل و بدترین آن، آخر آن است و براي زنان بدترين صف، صف اوّل و خير صف براي آنها، آخر آن است. (مسند البزار ج11ص367 - مجمع الزوائد ج2ص254 - مسندشهاب ج2ص234 - مسند لاسراج ج1ص199 - مسند امام احمد ج2ص488 - صحيح مسلم ج4ص133)

از حضرت علي (رض): زن امامت نكند. (مصنف ابن ابي شيبه ج1ص537)

رسول الله ﷺ: هر گاه مردان از زنان اطاعت كنند، هلاك خواهند شد. (المستدرك علي الصحيحين ج4ص323 - مسند امام احمد ج6ص28 - مسند البزار ج9ص136)

مسئله 149 ◄ 7) امامت صبيّ (نابالغ) بر بالغين جائز نيست.

دليل:

از ابن عباس (رض) و شعبي (رض) و مجاهد (رض): پسر، تا وقتي كه محتلم نشده باشد، امامت نكند. (سنن الكبري للبيهقي ج4ص483 - مصنف ابن ابي شيبة ج1ص384 )

مسئله 150 ◄ 8) معذور بر طاهر امامت نكند.

معذور: کسی که براي هر نماز يك وضوء مي گيرد؛ به خاطر اينكه نمي تواند وضويش را نگه دارد.

دليل:

زيرا حال طاهر، برتر از حال معذور است. (الهدايه و البنايه ج2ص356)

مسئله 151 ◄ 9) قاری (كسي كه قرائتش صحيح است) به امّي (كسي كه قرائت نمي داند)، نمي تواند اقتداء كند.

مسئله 152 ◄ 10) همچنين كسي که لباس دارد بر كسي كه عريان است، اقتداء نكند.

دليل: 

زيرا حال هر دوي اين ها (قاری و ملبس) از آن ها برتر است. (الهدايه و البنايه ج2ص358)

مسئله 153 ◄ 11) كسي كه به ايماء نماز مي خواند، بر غير مومي امامت نكند.

دليل: 

زيرا حال كسي كه ركوع و سجود دارد از كسي که آن ها را به ايماء انجام مي دهد، قويتر است. (الهدايه و البنايه ج2ص363 - البحرالرائق ج1ص364)

مسئله 154 ◄ و اگر كسي به نیّت نماز فرض، به كسي اقتداء كند كه نفل مي خواند، نماز وي از فرضش محسوب نمي شود (باید دوباره ادا کند).

دليل:

رسول الله ﷺ: امام ضامن است (ضامن نماز مقتديان) و مؤذّن امانتدار مردم (براي اوقات نماز). (مسند امام احمد ج 3ص221 - مجمع الزوائد ج2ص101 - معجم الطبراني الاوسط من اسمه اسود - صحيح ابن خزيمه ج3ص15 - مسند الحميدي ج2ص438 - مسند ابي يعلي ج8ص45 - صحيح ابن حبان ج3ص70 - مسندالشافعي ج1ص134)

توضيح آن اينكه وقتي امام ضامن نماز شد پس كسي كه نفل مي خواند، نمي تواند صفت فرضيّت نماز مقتدي را ضمانت كند و همچنين، كسي كه فرضي را مي خواند بر كسي كه فرضي غير از فرض مقتدي را مي خواند، نمي تواند صفت فرضيّت نماز مقتدي را ضمانت كند.

مسئله 155 ◄ 12) بر امام شايسته نيست كه نمازش را خيلي طولاني كند؛ طوري كه بر قوم سنگين آيد؛ بلكه به قدر حال مقتديان قرائت بخواند.

دليل:

از رسول الله ﷺ: وقتي بر قومي امامت كني بر آن ها نماز را سبك كن (طولاني نكن). (معجم الطبراني الكبير ج9ص44 - سنن الكبري للبيهقي ج4ص287 - صحيح مسلم ج4ص155 - مسند السراج ج1ص75 - مسندالطيالسي ج1ص501 - مسند امام احمد ج4ص598 - مسند البزار ج6ص305)

منظور اين است كه بين قوم ضعيف الحال و يا مريض مي باشد، پس با آن ها طوري نماز بخوان كه بر آن ها سنگين نيايد.

مسئله 156 ◄ 13) و به غير از نماز صبح، قرائت ركعت اوّل را از قرائت ركعت دوم طولاني نكند.

دليل:

زيرا هر دو ركعت در استحقاق قرائت با هم مساوي هستند و در نماز صبح به خاطر اين قرائت ركعت اول طولاني كرده مي شود تا مردم بيشتري به نماز برسند. (الهدايه و البنايه ج2ص309 - بدائع الصنائع ج1ص295 - فتح القدير ج1ص331)

 و ابوهريره (رض) براي نماز جمعه سوره ي جمعه و منافقين را خواندند و گفتند كه رسول الله ﷺ اين را براي جمعه مي خواندند. (اين دو سوره با هم برابرند). (سنن الكبري للبيهقي ج4ص436).

مسئله 157 ◄ 14) اگر دو نفر بخواهند نماز را به جماعت بخوانند، مقتدي بايد سمت راست امام بايستد. (يعني نبايد عقب تر از امام بايستد بلكه برابر وي بايستد).

دليل:

از ابن عباس (رض): وقتي خواستم بر رسول الله ﷺ اقتداء كنم، مرا سمت راست خود قرار دادند. (مسند امام احمد ج1ص565 - سنن ابي داود ج2ص318 - مسند البزارج11ص474)

مسئله 158 ◄ 15) و اگر مقتدي دو نفر يا بيشتر باشد، پس پشت سر امام بايستند.

دليل:

 از انس (رض): من و يتيم (اسم شخصي است) با رسول الله ﷺ نماز خوانديم و ما پشت رسول اللهﷺ  ايستاديم. (مسندالشافعي ج1ص316 - صحيح ابن خزيمه ج3ص19 - صحيح البخاري ج1ص254 - سنن الكبري للبيهقي ج4ص269 - مسند امام احمد ج3ص551)