مسئله 1◄ خوردن حیوانات ذبح شدنی بدون ذبح شرعی حرام است.

دلیل:

ترجمه آیه قرآن: مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نامی جز الله به هنگام ذبحش برده باشند و [حیوان حلال‌گوشت] خفه‌شده و به ضرب [چوب و سنگ‌] مرده و از بلندی افتاده و شاخ خورده و آنچه درندگان از آن خورده باشند، مگر آنچه [به‌موقع به ذبح شرعی‌] حلال کنید و همچنین آنچه برای بتان ذبح‌شده است و نیز تعیین قسمت به کمک ازلام همه بر شما حرام شده است و [پرداختن به هریک از] این‌ها نافرمانی است، امروز کافران از دین شما [و بازگشت شما از آن‌] نومید شده‌اند، لذا از آنان نترسید و از من بترسید، امروز دین شمارا به کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم و هرکس در مخمصه‌ای ناچار شود و مایل به گناه نباشد [و ازآنچه نهی شده بخورد] بداند که خداوند آمرزگار مهربان است‌. (مائده 3)

 مسئله 2◄ ذبح دو نوع است: 1- ذبح اختیاری و 2- ذبح ضرورت:

ذبح ضرورت: زخمی‌کردن و خونی کردن حیوان در هر جای حیوان که بتواند و این در زمانی است که ذبح اختیاری ممکن نباشد.

ذبح اختیاری: بریدن بین حلق و لبه‌ی حیوان را گویند.

لبه: گلوگاه، برآمدگی گلو.

حلق: نای گلو، از طرف سینه به بالا را گویند.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: ذبح مابین لبه و حلق است؛ و همچنین از ابن عباس (رض) و علی (رض) و عمر (رض) نیز چنین روایت‌شده است. (البنایه ج11ص551 - السنن الصغیر للبیهقی ج4ص46 - مصنف عبدالرزاق ج4ص494)

وقتی‌که ذبح اختیاری متعذر باشد، زخمی‌کردن و خون جاری کردن در عضوی از حیوان جای ذبح را می‌گیرد مانند صید. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص9)

 مسئله 3◄ رگ‌هایی که در ذبح باید بریده شوند عبارت‌اند از: حلقوم (مجرای هوا (فرهنگ معین)) و مری (مجرای غذا) و دو رگ گردن.

دلیل:

چوپان ابی مسعود (رض) وقتی دید که گوسفند در حال هلاک است سنگی را خرد کرد و با سنگ تیزی آن گوسفند را ذبح کرد و وقتی نزد ابی مسعود (رض) آمد وی (رض) گفتند که از رسول‌الله ﷺ باید پرسید؛ و رسول‌الله ﷺ فرمودند: آیا رگ‌های گردن را بریدی؟ چوپان گفت: بله. رسول‌الله ﷺ: هر آنچه رگ‌های گردن را ببرد به‌غیراز کندن دندان و بریدن ناخن ذبح است. (الجامع الصحیح للسنن و المسانید ج12ص492 - البنایه ج11ص552)

و بریدن این رگ‌ها بدون بریدن حلقوم حاصل نمی‌شود پس این دو نیز داخل حکم بریدن هستند. (الهدایه ج4ص348)

 مسئله 4◄ در ذبح شرعی اگر سه رگ از این رگ‌ها را بریده شوند، حیوان حلال است.

دلیل:

زیرا در بسیاری از احکام شرعی اکثر حکم کل را دارد و در اینجا سه اکثر می‌باشد و کفایت می‌کند. (الهدایه ج4ص349) یعنی در بیشتر احکام شرعی وقتی بیشتر امور انجام شود به آن حکم انجام کل آن امر را داده می‌شود.

 مسئله 5◄ بریدن از بالای لبه‌جایز نیست و گفته‌شده است که جایز است.

دلیل:

زیرا محل ذبح حلق است و حلق از زیر عقده (برآمدگی در جلوی گردن) شروع می‌شود و اگر قبل از آن واقع شود در محل ذبح نیست.

دلیل جایز دانستن: امام رسغنی (رح) گوید: اگر از بالای عقده هم بریده شود، بریدن سه رگ حاصل می‌شود. (البنایه ج11ص550)

 مسئله 6◄ ذبح کردن با هر وسیله‌ای که دارای تیزی باشد جایز است.

 مسئله 7◄ با دندانی که سر جایش قرار دارد و همچنین با ناخنی که سر جایش باشد ذبح جایز نیست.

چوپان ابی مسعود (رض) وقتی دید که گوسفند در حال هلاک است سنگی را خرد کرد و با سنگ تیزی آن گوسفند را ذبح کرد و وقتی نزد ابی مسعود (رض) آمد وی (رض) گفتند که از رسول‌الله ﷺ باید پرسید؛ و رسول‌الله ﷺ فرمودند: آیا رگ‌های گردن را بریدی؟ چوپان گفت: بله. رسول‌الله ﷺ: هر آنچه رگ‌های گردن را ببرد به‌غیراز کندن دندان و بریدن ناخن ذبح است. (الجامع الصحیح للسنن و المسانید ج12ص492 - البنایه ج11ص552)

 مسئله 8◄ قطع نخاع کردن حیوان قبل از سرد شدن حیوان مکروه است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ از قطع نخاع هنگام ذبح نهی فرموده‌اند. (البنایه ج11ص563 - مسند ابن الجعد ج1ص492)

 مسئله 9◄ پوست کندن حیوان قبل از سرد شدن نیز مکروه است.

دلیل:

زیرا در این کار عذاب دادن حیوان بیش‌ازحد موردنیاز است. (الهدایه ج4ص350)

 مسئله 10◄ هر نوع عذاب دادن حیوان که در آن فایده‌ای نیست مکروه است.

دلیل:

عذاب بیش‌ازحد موردنیاز منهی است یعنی از این کار نهی شده است. (الهدایه ج4ص350)

 مسئله 11◄ برای حلال بودن ذبح شرط است که ذبح کننده باید مسلمان یا کافر کتابی باشد.

دلیل:

ترجمه آیه: امروز پاکیزه‌ها و طعام [و ذبایح‌] اهل کتاب بر شما و طعام [و ذبایح‌] شما بر آنان حلال است و نیز ازدواج با زنان عفیف مؤمن و زنان عفیف اهل کتاب، به‌شرط آنکه مهر آنان را بپردازید و زن نگهدار و غیر پلیدکار باشید و دوست‌گیران نهانی نباشید و هرکس به [ارکان‌] ایمان کفر ورزد، عملش تباه است و همو در آخرت از زیانکاران است‌. (مائده 5)

 مسئله 12◄ ذبح زن و مجنون و کودکی که ذبح کردن را می‌فهمد و همچنین ذبح کسی که ختنه نشده باشد و همچنین ذبح شخص لال نیز جایز است.

یعنی بداند که با ذبح حلال می‌شود و بداند که با بریدن دو رگ و حلقوم و مری حلال می‌شود.

دلیل:

زیرا در حلالیت ذبح غیر از اسلام چیز دیگری شرط نیست و در این اشخاص اسلام وجود دارد. (فتح باب العنایه ج5ص222)

در مورد شخص لال عذر وی از کسی که «بسم‌الله» فراموش می‌کند موجه‌تر است پس از وی نیز قبول است. (درر الحکام ج1ص278)

 مسئله 13◄ ذبح کافر غیر کتابی و مرتد و کسی که «بسم‌الله» را عمداً ترک می¬کند جایز نیست و حیواناتی که اینان ذبح می¬کنند حرام هستند.

رسول‌الله ﷺ در مورد مجوس هجر (نام مکان) دستور دادند که اسلام بر آن‌ها عرض شود، اگر قبول کردند پس همان و اگر قبول نکردند، بر آن‌ها جزیه وضع کنند و از آن‌ها زنی را نکاح نکنند و ذبح‌شده¬ توسط آنان را نیز نخورند. (البنایه ج11ص532 - السنن الصغیر للبیهقی ج4ص5)

 مسئله 14◄ اگر کسی بسم‌الله گفتن را بدون عمد فراموش کند حلال است.

دلیل:

زیرا حالت نسیان بر انسان زیاد رخ می‌دهد و در حرام دانستن ترک از روی فراموشی برای انسان مشقت می‌شود. (الهدایه ج4ص347)

حضرات علی و ابن عباس (رض) تارک تسمیه به غیر عمد را حلال می‌دانستند و حضرت ابن عمر (رض) حرام می‌دانستند. (البنایه ج11ص535 )

 مسئله 15◄ اگر بر اسم الله ﷻ اسم کسی یا چیزی دیگر را عطف کند، حرام است.

دلیل:

ترجمه ی قرآن کریم: بدانید [که خداوند] بر شما مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نامی جز نام خدا [به هنگام ذبحش‌] برده باشند حرام کرده است، اما اگر کسی درمانده شود و مضطر باشد (و چیزی غیر آن را نیابد) و تجاوزکار و زیاده‌خواه نباشد [و از آن‌ها بخورد، بداند که‌] خداوند آمرزگار مهربان است‌. (النحل 115) و از ابن مسعود (رض) بسم‌الله را تنها بگویید. (فتح باب العنایه ج5ص317 - نصب الرایه ج4ص184)

 مسئله 16◄ اگر بین اسم الله ﷻ و اسمی دیگر، وصل کند ولی عطف نکند مکروه است. مثلاً بگوید: «باسم الله اللهم تقبل من فلان» (بانام الله ﷻ خدایا از طرف فلانی قبول کن)

دلیل:

زیرا شرکت در اسم یافت نشد ولی چون باهم آورده است مکروه می‌شود و باید احتیاط کرده شود. (فتح باب العنایه ج5ص317)

 مسئله 17◄ اگر بین اسم الله ﷻ و اسم دیگری صورتاً و ازلحاظ معنایی جدا کند، حلال است. مثلاً قبل از خواباندن حیوان برای ذبح و قبل از بسم‌الله گفتن دعا کند.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ وقتی خواستند که قربانی کنند اول فرمودند: «بار الها از محمد و آل محمد و امت محمد قبول فرما» و بعد قربانی کردند. (البنایه ج11ص547 - سنن ابی داود ج4ص419)

زیرا در این صورت کلام وی دخالتی در «بسم‌الله» ندارد. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص10 )

 مسئله 18◄ در شتر نحر مستحب است و ذبح مکروه است.

نحر بریدن از بالای سینه و نزدیک سینه را گویند و ذبح بریدن از زیر لبه و نزدیک آن را گویند.

 مسئله 19◄ ذبح در گاو و گوسفند مستحب است.

دلیل:

ترجمه آیه: «پس برای پروردگارت نماز بگزار و نحر کن‌ (کوثر 2)» منظور شتر است؛ و در آیه 67 بقره گوید: ترجمه آیه: «گاوی را ذبح کنید» و در آیه 107 الصافات در مورد گوسفند گوید: ترجمه آیه: «و به‌جای او ذبح بزرگی را فدیه پذیرفتیم»‌. در اینجا منظور گوسفندی است که به‌جای قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع) فرستاده شد؛ و از عمل رسول‌الله ﷺ و صحابه‌اش (رض) چنین به ما رسیده است. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص11)

 مسئله 20◄ اگر حیوانی اهلی وحشی گردد، پس با زخمی‌کردن در عضوی از آن حیوان حلال می‌شود.

 مسئله 21◄ همچنین است در حیوانی که در چاه افتاده باشد و امکان ذبح اختیاری نباشد.

 مسئله 22◄ حیوان وحشی که رام شده باشد باید با ذبح شرعی کشته شود و با زخمی‌کردن حلال نمی‌شود.

دلیل:

زیرا اگر صید اهلی شود پس ما قادر بر اجرای ذبح اختیاری هستیم و اگر وحشی شود از ذبح اختیاری عاجز می‌شویم؛ پس ذبح ضرورت مشروع می‌گردد. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص12)

 مسئله 23◄ اگر از شکم حیوان ذبح‌شده جنین مرده‌ای یافت شود حلال نیست.

دلیل:

ترجمه آیه: حرام است ...... و خفه‌شده (مائده 3) و از قرار معلوم جنین خفه‌شده و مرده است. (المبسوط للسرخسی ج12ص6)

 مسئله 24◄ هر نوع حیوان دارای چنگال (گوشت‌خوار) و پرنده‌ی دارای چنگال (گوشت‌خوار) حلال نیست.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ از خوردن اسب و قاطر و الاغ اهلی و هر حیوان درنده دارای دندان‌تیز و پرنده دارای چنگال نهی کرده‌اند. (البنایه ج11ص578 - سنن ابی داود ج5ص610)

 مسئله 25◄ انواع حشرات حلال نیستند.

دلیل:

ترجمه آیه: و پلیدها را حرام می‌دارد. (اعراف157) زیرا انسان با طبع سالم از خوردن آن اکراه دارد و جزو خبائث می‌باشند. (المبسوط للسرخسی ج11ص220)

 مسئله 26◄ خر (الاغ) اهلی حلال نیست.

 مسئله 27◄ قاطر حلال نیست.

 مسئله 28◄ اسب نزد امام اعظم (رض) حلال نیست یعنی امام اعظم (رض) حلال نمی‌دانند.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ از خوردن اسب و قاطر و الاغ اهلی و هر حیوان درنده دارای دندان‌تیز و پرنده دارای چنگال نهی کرده‌اند. (البنایه ج11ص578 - سنن ابی داود ج5ص610)

 مسئله 29◄ کفتار حلال نیست.

دلیل:

زیرا جزو حیوانات دارای دندان‌تیز (ذی ناب) می‌باشد. (البنایه ج11ص586)

 مسئله 30◄ موش صحرایی (یربوع) حلال نیست.

دلیل:

زیرا از خبائث است و خبائث حرام هستند. (البنایه ج11ص584)

 مسئله 31◄ زاغ مردارخوار حلال نیست.

دلیل:

از ابن عمر (رض) از خوردن کلاغ پرسیده شد و ایشان گفتند: چه کسی آن را می¬خورد بعدازاینکه رسول‌الله ﷺ آن را فاسق نامیدند. منظور حدیث رسول‌الله ﷺ است که فرمودند: پنج حیوان جزو فاسق‌ها هستند که مَحرم (فرد احرام بسته برای حج) می¬تواند آن‌ها را بکشد، چه در حرم و چه در حل. (المبسوط للسرخسی ج11ص226و كتاب الفوائد و الغيلانيات ج2ص743)

 مسئله 32◄ حیوانات آبزی به‌غیراز ماهی که به پشت‌روی آب شناور نباشد، حلال نیست.

دلیل:

ترجمه آیه: «پلیدها (خبائث) را حرام می‌گرداند». (اعراف 157) و به‌غیراز ماهی حیوانات دریای دیگر جزو خبائث هستند زیرا خبیث آن است که انسان با طبع سالم از آن اکراه دارد. (البنایه ج11ص606)

از رسول‌الله ﷺ در مورد قورباغه که به دوا مخلوط کرده می‌شد پرسیدند و ایشان ﷺ از کشتن آن نهی کردند. (البنایه ج11ص 606 - مجموع فيه مصنفات أبي جعفر ابن البختري ج1ص479)

 مسئله 33◄ اگر ماهی در آب مرده باشد و پشتش بر روی آب به بالا باشد حلال نیست.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر آنچه دریا بیرون انداخته است و یا در جزر بیرون مانده است بخورید و اگر در آب مرده و به پشت خوابیده باشد نخورید. (البنایه ج11ص609 - سنن ابی داود ج5ص631)

 مسئله 34◄ ملخ و ماهی بدون ذبح حلال است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: برای ما دو مردار و دو خون حلال گشت؛ اما دو مردار ماهی و ملخ است و دو خون کبد (جگر، باغر) و طحال (سُپُرز، اسپرز، دالاق) است. (المبسوط للسرخسی ج11ص220 - مسند امام احمد ج5ص213)

 مسئله 35◄ زاغ زراعت حلال است البته با ذبح آن. زاغی که از زراعت و کشتزار تغذیه می‌کند.

دلیل:

زیرا از پرندگان گوشت‌خوار نیست و همچنین از خبائث نیز نمی‌باشد. (تبیین الحقائق ج5ص295)

 مسئله 36◄ خرگوش نیز با ذبح حلال است.

دلیل:

وقتی برای رسول‌الله ﷺ کباب خرگوش اهداء کردند، از آن تناول نمودند و اصحابش (رض) نیز خوردند. (البنایه ج11ص599)