مسئله 1◄ بر شخص مسلمان و مقیم که به‌غیراز حاجت اصلی‌اش به مقدار «نصاب» اموال داشته باشد، قربانی واجب است.

نصاب: بیست مثقال طلا یا دویست درهم به وزن صد و چهل مثقال نقره.

دلیل:

 ترجمه آیه: برای پروردگارت نماز بخوان و نحر کن (قربانی کن) (کوثر 3)؛ و امر به معنی واجب بودن است. (المبسوط للسرخسی ج12ص8)

رسول‌الله ﷺ: هر کس که گشایشی در روزی دارد ولی قربانی نکند، به مصلّای ما نزدیک نشود. (البنایه ج12ص6 - مسند امام احمد ج8ص261)

 مسئله 2◄ قربانی یک گوسفند برای یک نفر است و یک گاو و یا یک شتر که برای یک نفر تا هفت نفر کفایت می-کند به‌شرطی که به هر یک کمتر از یک‌هفتم نرسد.

دلیل:

الاترازی گوید: یک گوسفند از یک نفر بودن در قربانی با اجماع امت ثابت است و همچنین از ابن عمر (رض) روایت‌شده است که یک گوسفند از یک فرد کفایت می‌کند. (البنایه ج12ص15)

رسول‌الله ﷺ: گاو از هفت نفر کفایت کند و شتر نیز از هفت نفر کفایت کند. (البنایه ج12ص15 - سنن ابی داود ج4ص432)

 مسئله 3◄ یک گاو یا یک شتر را می‌توان از طرف سه نفر یا شش نفر یا پنج نفر قربانی کرد.

دلیل:

زیرا وقتی از هفت نفر جایز باشد برای کمتر از آن به‌طریق‌اولی جایز خواهد بود. (الهدایه ج4ص356)

زیرا شخصی می¬تواند سه جزء آن را برای خود بردارد پس اگر سه جزء و نصف آن را بردارد به‌طریق‌اولی جایز خواهد بود. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص18) زیرا به هر یک بیشتر از یک‌هفتم رسیده است و کمتر از یک‌هفتم نیست.

 مسئله 4◄ گوشت قربانی باید به وزن تقسیم شود.

 مسئله 5◄ طریقه تقسیم به تخمین گوشت قربانی: اگر هفت نفر باشند پس هر پاچه را به یک شریک داده شود و کله‌اش را به یک نفر و پوستش را به دو نفر و بعد می‌توان گوشتش را به تخمین تقسیم نمود.

 مسئله 6◄ گوشت قربانی را نباید با تخمین تقسیم نمود مگر اینکه در تقسیم، پوست و اطراف حیوان را داخل کرده شود و اگر در تقسیم اطراف حیوان داخل کرده شود پس تقسیم با تخمین نیز جایز است.

اطراف حیوان: کله و پاچه و روده‌ی آن را گویند.

دلیل:

زیرا گوشت از اشیاء وزنی می‌باشد و به تخمین تقسیم کرده نشود؛ زیرا در این کار امکان رباوجود دارد مگر اینکه در تقسیم از اطراف حیوان داخل کرده شود در این صورت تقسیم کردن به تخمین نیز صحیح است. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص18)

 مسئله 7◄ اگر کسی حیوانی را برای قربانی بگیرد و بعداً شش نفر دیگر در آن شریک شوند درست است ولی این شراکت قبل از خرید آن بهتر است.

دلیل:

زیرا یک گاو در مقام هفت گوسفند می‌باشد ولی بهتر است که شراکت قبل از خرید صورت گیرد. (المحیط البرهانی ج6ص98)

 مسئله 8◄ پدر یا وصی کودک می‌تواند از مال کودک قربانی کند. (اگر کودکی مالی داشته باشد که با آن قربانی واجب می‌شود). در این صورت فقط کودک می‌تواند از آن بخورد و آنچه مازاد از مصرفش باشد با چیزی که بتوان از عین آن استفاده کرد تبدیل کرده شود؛ مانند اینکه لباسی بخرد و یا به لوازمی که عینش باقی می‌ماند تبدیل شود.

دلیل:

زیرا آنچه واجب است قربانی کردن است و صدقه دادن گوشتش نفل است و کسی حق ندارد از مال صغیر صدقه دهد. پس بعد از قربانی به مصرف خود کودک برسد یا با چیزی که عینش باقی می‌ماند معاوضه کند. (البنایه ج12ص13)

 مسئله 9◄ اول وقت قربانی برای شهرنشین بعد از نماز عید قربان است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس قبل از نماز عید قربانی کند برای خودش ذبح کرده است و هر کس بعد از نماز قربانی کند جایز است و به سنّت مسلمانان عمل نموده است. (البنایه ج12ص22 - صحیح مسلم ج3ص1552)

 مسئله 10◄ اول وقت قربانی در مکانی غیر از شهر، طلوع فجر صادق است.

دلیل:

زیرا بر روستایی نماز عیدی نیست تا قربانی را برای بعد از نماز عید بگزارد، بلکه با طلوع فجر صادق روز عید قربان، می-تواند قربانی کند. (الهدایه ج4ص357)

 مسئله 11◄ آخر وقت قربانی قبل از غروب روز سوم عید قربان است.

دلیل:

از حضرات علی و ابن عباس و عمر و انس (رض): ایام قربانی سه روز است و روز اولش برای قربانی بهترین وقت است. (البنایه ج12ص28)

 مسئله 12◄ برای وجوب یا عدم وجوب قربانی آخر وقت عید معتبر است.

یعنی اگر کسی در روز اول غنی باشد ولی در آخر وقت آن یعنی قبل از غروب روز سوم عید فقیر شود، قربانی از عهده¬ی وی ساقط می‌شود و اگر کسی فقیر باشد و در آخر وقت آن غنی گردد، قربانی کردن بر وی واجب می‌شود و همچنین است اگر کسی در آخر وقت عید قربان متولد شود و به وی مالی تعلق گیرد قربانی بر وی واجب می‌شود و اگر کسی در آخر وقت عید قربان بمیرد، پس قربانی از وی ساقط می‌شود.

دلیل:

در شرع آخر وقت هر عبادت اعتبار دارد مانند اینکه در نماز چنین است و همچنین برای حیض و پاک شدن از آن و مسح بر خفین در سفر و اقامت که وضعیت مکلف در آخر وقت آن عبادت اعتبار کرده می‌شود. (فتح باب العنایه ج5ص241) مثلاً اگر در آخر وقت زن پا ک باشد بر وی نماز واجب است و اگر در آخر حیض بیند، نماز همان وقت از وی ساقط است.

 مسئله 13◄ ذبح در شب مکروه است.

دلیل:

زیرا در شب احتمال خطا وجود دارد. (الهدایه ج4ص357)

 مسئله 14◄ اگر کسی نذر کرده باشد که قربانی کند و گفته باشد که «بر من درراه خدا قربانی کردن باد»، پس اگر در روزهای عید قربان نتواند به نذرش وفا کند بر وی لازم است که قربانی را زنده صدقه دهد.

 مسئله 15◄ اگر فقیر حیوانی را برای قربانی کردن تعیین کرده باشد و در مدت عید قربان قربانی نکند، بر وی لازم است که آن را زنده صدقه دهد.

 مسئله 16◄ اگر شخص غنی نتواند در ایام عید قربانی کند (فرقی ندارد که قربانی خریده باشد یا نخریده باشد) پس بر وی لازم است که بعد از عید قیمت قربانی را صدقه دهد.

دلیل:

قربانی بر غنی واجب است؛ چه قربانی خریده باشد و چه نخریده باشد. پس وقتی زمان قربانی کردن گذشت، بر وی واجب است که به‌جای آن قیمت یک قربانی را صدقه دهد و بر فقیر با خریدن به نیت قربانی، بر وی واجب می‌شود همان حیوانی را که خریده است قربانی کند و زمان آن نیز گذشت پس بر وی لازم است که همان را صدقه دهد؛ و کسی که نذر کرده است، بر وی لازم است که در وقتش وفا کند و زمانی که نتوانست وفا کند، بر وی لازم است که آن را صدقه دهد مانند جمعه که وقتی وقتش گذشت باید ظهر را قضا کند. (الهدایه ج4ص358)

 مسئله 17◄ می¬توان گوسفند با عمر شش ماه را نیز قربانی کرد.

این در صورتی است که بزرگ جثه باشد طوری که اگر بین گوسفندان یک سال تمام باشد از دور اشتباه گرفته شود. (الهدایه ج4ص359)

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: چه خوب است جذع برای قربانی. (البنایه ج12ص46 - مسند اسحاق بن راهویه ج1ص322 )

 مسئله 18◄ در بز شرط است که یک سال تمام داشته باشد.

 مسئله 19◄ در گاو شرط است که دو سال تمام داشته باشد.

 مسئله 20◄ در شتر شرط است که پنج سال را تمام کرده باشد.

دلیل:

به‌غیراز مسنه قربانی نکنید مگر اینکه مشکل باشد پس در آن‌وقت جذع گوسفند را قربانی کنید. (البنایه ج12ص46 - سنن ابی داود ج4ص423)

مسنه به بز یک سال تمام و گاو دو سال تمام و شتر پنج سال تمام اطلاق می‌شود.

 مسئله 21◄ قربانی کردن گوسفند مجنون جایز است.

 مسئله 22اگر جنون آن به فربهی اش ضرر نزند درست است.

دلیل:

اگر چاق و فربه باشد، جنون گوسفند به مقصود از قربانی که همان فربهی آن باشد ضرری نمی‌زند. (المبسوط للسرخسی ج4ص216)

 مسئله 23◄ حیوان بدون شاخ را می‌توان قربانی کردن جایز است.

دلیل:

زیرا آنچه مراد از قربانی است در وی موجود می‌باشد؛ یعنی مقصود گوشت است نه شاخ. (المبسوط للسرخسی ج12ص11)

 مسئله 24◄ حیوانی که بیماری گر (قوتور) دارد را نیز می¬توان قربانی کردن جایز است.

دلیل:

زیرا آنچه مراد از قربانی است در وی موجود می‌باشد؛ یعنی مقصود گوشت است. (الجوهرة النیره ج2ص189)

 مسئله 25◄ قربانی کردن حیوان لاغری که فربه نمی‌شود جایز نیست.

 مسئله 26◄ قربانی کردن حیوان لنگی که نمی‌تواند به قربان گاه برود نیز جایز نیست.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: چهار گوسفند قابلیت قربانی ندارد و جایز نیست: 1- کوری که کوری‌اش آشکار باشد. 2- لنگی که لنگی‌اش آشکار باشد. 3- مریضی که مرضش آشکار باشد. 4- لاغری که نمی‌تواند گوشت جمع کند. (البنایه ج12ص33 - مسند ابی داود الطیالسی ج2ص111)

 مسئله 27◄ اگر از حیوانی یک‌سوم گوشش یا چشمش یا دنبه‌اش یا دمش هلاک شده باشد، برای قربانی جایز نیست.

دلیل:

حضرت علی (رض): رسول‌الله ﷺ به ما امر کردند که در قربانی به چشم‌ها و گوش‌ها خوب توجه کنیم. (البنایه ج12ص34 - سنن ابی داود ج4ص429)

 مسئله 28◄ اگر یکی از شرکای قربانی قبل از قربانی کردن بمیرد و وارثان وی بگویند که از طرف خود و آن مرحوم قربانی کنید جایز است.

دلیل:

زیرا قربانی قربت الی الله است (نزدیک شدن به الله ﷻ) و قربت از طرف میّت نیز جایز است. (درر الحکام ج1ص270)

 مسئله 29◄ اگر یک شخص یک گاو را از قربانی و دم قرآن یا متعه خود ذبح کند، از طرف همه‌ی این اشیاء جایز باشد.

دلیل:

زیرا در همه‌ی این مذکورات نیت قربت الی الله است، پس مقصود یکی است. (درر الحکام ج1ص270)

 مسئله 30◄ اگر یکی از شرکاء از ذبح حیوان قصد گوشتش را داشته باشد، از قربانی هیچ‌کدام واقع نمی‌شود.

 مسئله 31◄ اگر یکی از شریکان قربانی کافر باشد نیز از قربانی هیچ‌کدام واقع نمی‌شود.

دلیل:

زیرا در قربانی باید قصد قربت باشد و کافر اهل قصد قربت کردن نیست و همچنین کسی که قصد گوشت کند قصد قربت ندارد. (درر الحکام ج1ص270)

 مسئله 32◄ از گوشت قربانی خود بخورد و به دیگران بخوراند و هبه دهد.

دلیل:

قومی پیش رسول‌الله ﷺ آمدند و گفتند مردم از قربانی خود برای خود پیه (چربی) درست می‌کردند و همچنین از آن ظرف می‌ساختند. رسول‌الله ﷺ فرمودند برای چه این را می‌گویید؟ قوم گفتند: شما از گوشت قربانی نهی کردید. حضرت ﷺ فرمودند: آن نهی به خاطر قوم مسکینی بود که به مدینه آمده بودند، پس بخورید و ذخیره کنید و صدقه دهید. (البنایه ج12ص52 - مسند الشافعی ج1ص163)

 مسئله 33◄ اگر شخص قربانی کننده بی‌نیاز از گوشت قربانی خود باشد مستحب است که یک‌سوم آن را صدقه دهد.

دلیل:

زیرا جهت استفاده از قربانی سه منظور است: خوردن و اطعام کردن و صدقه دادن. (الهدایه ج4ص360)

 مسئله 34◄ اگر شخص قربانی کننده عیال‌وار باشد، پس مستحب است که قربانی را برای خودش بگذارد.

دلیل:

تا برای خانواده‌ی خودش گشایشی حاصل شود. (مجمع الانهر ج2ص521)

 مسئله 35◄ اگر شخص ذبح کردن را خوب بلد باشد بهتر است که خود قربانی کند.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ صد شتر برای نحر کردن در مکه با خود بردند و با دست خودشان شصت و خرده‌ای از آن‌ها را نحر کردند. (بدائع الصنائع ج5ص79 - نصب الرایه ج3ص164)

و دیگر اینکه اگر کسی عبادت و قربت خود را با دست خودش انجام دهد بر خشوع وی دلالت دارد. (البنایه ج4ص491)

 مسئله 36◄ ذبح کافر کتابی مکروه است.

دلیل:

زیرا قربانی قربت است و کافر اهل قربت نیست ولی اهل ذبح کردن هست پس با کراهت درست است. (تبیین الحقائق ج6ص9)

 مسئله 37◄ پوست قربانی را صدقه داده شود و یا اینکه از خود پوست استفاده کند.

دلیل:

زیرا پوست نیز مانند گوشتش می‌باشد پس حق دارد استفاده کند و حق دارد صدقه دهد. (تبیین الحقائق ج6ص8)

 مسئله 38◄ اگر پوست قربانی فروخته شود در این صورت باید قیمت آن را صدقه دهد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس پوست قربانی‌اش را بفروشد قربانی برای او نیست. (المستدرک للصحیحین ج2ص422) و این دال بر کراهت فروش آن دارد و اگر بفروشد باید آن را صدقه دهد. (المبسوط للسرخسی ج12ص14)

 مسئله 39◄ اگر دو شخص قربانی‌های یکدیگر را به‌اشتباه ذبح کنند، قربانی این اشخاص درست است و کسی به دیگری ضامن نمی‌شود.

دلیل:

زیرا وقتی هر دو قربانی را برای قربانی کردن خریدند دلالتاً به هرکسی که توانایی ذبح دارد اجازه داده است هرچند صریحاً نباشد و مانند این است که برای قربانی از کسی دیگر کمک گرفته باشد. (الاختیار لتعلیل المختار ج5ص21)

 مسئله 40◄ اگر گوسفند غصبی را قربانی کند، از قربانی‌اش واقع می‌شود و ضامن آن می‌شود.

دلیل:

زیرا غاصب با غصب کردن قربانی مالک آن شده است و ضامن پرداخت قیمت آن می¬باشد. (تبیین الحقائق ج6ص10)

 مسئله 41◄ اگر گوسفند امانتی را قربانی کند از قربانی وی واقع نمی‌شود و ضامن آن است.

دلیل:

 زیرا قبل از قربانی کردن مالک آن نیست؛ زیرا تا وقت ذبح در دست وی امانت است پس قربانی برای وی نیست. (تبیین الحقائق ج6ص10)